Tronies Tieneke van Montfort

ALDTSJERK – Sinds de 15de eeuw komt tronie, gezicht of gelaat in het Nederlands voor, naar het Franse trogne, troenie, trongnie, trognie en tronje. T/m 15 december hangen twee tronies of portretstudies van Tieneke van Montfort in de expositie Grafiek in GBV, Van Sminiaweg 70.

Haar tronies hingen eerder in Museum Hannemahuis naast een tronie van Rembrandt, die er ruim dertig maakte. Informatie: gbvexposities@gmail.com

Tronies van Rembrandt en nu
Tegenwoordig wordt met tronie meestal een ‘lelijk of onvriendelijk gezicht’ bedoeld en hoort het bij grove informele woorden voor ‘gezicht’ als mombakkes, bakkes, bek, facie, ponem, porem, smoelwerk, snuit en toet. Tronie is in de schilderkunst een portretstudie. Rembrandt maakte vanaf het begin van zijn loopbaan ruim dertig tronies en hedendaagse kunstenaars doen dat nog. Rembrandt vulde de studies van opvallende gezichten van mannen en vrouwen, soms met handen en een rekwisiet zoals een boek.

Vrije portretstudie
Tronies zijn, anders dan portretten in opdracht, oefeningen in het weergeven van leeftijd, karakter of gemoedstoestand. De studies dienden als hulpmiddel bij het inschilderen van een gezicht in allegorische of verhalende voorstellingen. Schilders kozen vaak oudere mensen als model of studieobject voor de tronies. Waarschijnlijk heeft collega en vriend Jan Lievens Rembrandt in contact gebracht met de Vlaamse kunstenaars Anthoon van Dyck en Jacob Jordaens, die dit soort studiekoppen schilderden van mensen met doorleefde gerimpelde gezichten.

Tronie Tieneke Van Montfort
Tieneke van Montfort uit Pingjum koos ervoor om haar eigen gezicht als uitgangspunt te nemen voor haar ets. De achtergrond wordt op beide ertsen volledig gevuld door haar grote bos krullen en een grijns. Ook de beroemde schilder Rembrandt van Rijn heeft model gestaan voor zijn eigen tronies. Een daarvan is de prent die circa 1631 is gedateerd en bekend is onder de titel Zelfportret met lange, verwarde haardos. Deze tronie is deel van de collectie van het Rijksmuseum. Net als Van Montfort heeft Rembrandt op de 64 mm hoge en 60 mm brede prent alleen de kop afgebeeld. Het beeld op de prent van Van Montfort is groter is 150 mm hoog x 200 mm breed (ingelijst 330 x 430 mm).

Haardos
Het verwarde haar van Rembrandt omkranst zijn tronie. De haardos op beide tronies van Van Montfort vullen de hele achtergrond, haar gezicht is daarin ingebed. De kop op de ets van Rembrandt heeft rondom ruimte, maar Van Montfort lijkt door de beeldmaat door een venster te kijken waar haar scheefgehouden hoofd maar net inpast. Ze signeerde de prent rechtsonder in potlood met haar volledige naam en 2014 en drukte maar enkele ongenummerde exemplaren af. De prent naar haar eigen spiegelbeeld in een spiegel gebruikte ze mede als voorbeeld in een project waarin kinderen een zelfportret tronie konden maken naar hun spiegelbeeld en naar voorbeeld van Rembrandt.

Etsen en Museum het Hannemahuis
De multidisciplinaire graficus, glaskunstenaar, schilder, tekenaar, poppenmaakster, -speelster en educator Tieneke van Montfort leerde kinderen hun tronie te etsen op een zinken plaat (daarbij hoeven geen giftige chemicaliën gebruikt te worden). Het etsen van je eigen gezicht als tronie-zelfportret  was in 2014 een van de activiteiten van Gemeentemuseum het Hannemahuis in Harlingen. Dit museum hield van 8 maart 2014 t/m 22 juni 2014 tijdens Rembrandt jubileumjaat de tentoonstelling ‘Rembrandt in zwart-wit’  waarin werk van Rembrandt te zien was. Pal naast een tronie van Rembrandt hingen de twee tronies van Tieneke van Montfort die toen atelier hield in Harlingen. Ook het werk van de schoolklassen is in het museum gepresenteerd en zo zijn heel wat kinderen naar het zwart-wit werk van Rembrandt gaan kijken.

Vrijheid
Kunstenaars hadden bij het maken van een tronie alle vrijheid en konden experimenteren. Voor een tronie kon een schilder zelf of familie of iemand uit zijn omgeving model staan. Rembrandt maakte meerdere zelfportretten als tronie. Op de ene prent staat hij met gouden ketting, in historische kleding, op anderen met een tulband of baret en zijn ‘wilde haren’. Een oosters portret van een figuur in exotisch kostuum paste bij een personage uit de Bijbelse of een mythologische voorstelling. Van Montfort verborg in de haardos van haar tronie allerlei zwevende symbolen in de vorm van maansikkels, kruisjes, rondjes en lussen. Ze geeft het beeld daarmee een extra laag en een verhalend karakter.

Emotie
Op een andere tronie staat Rembrandt met baret en wijd opengesperde ogen en mond, alsof er net iets gebeurd is waarop hij reageert. Van Montfort tuit op een van haar tronies de lippen, alsof zij ergens op reageert. Wat weten we niet en flatterend is het ook niet. Opdrachtgevers laten zich zo niet portretteren, die willen vooral imposant en mooi op een schilderij, tekening of prent staan. De tronies gaven en geven kunstenaars de vrijheid om al tekenend en etsend te onderzoeken hoe verschillende emoties in een gezicht te zien zijn.

Naemkopers
Tronies zijn in de eerste plaats studies, maar zijn niet altijd in het atelier gebleven. Tronies waren, zeker als ze gemaakt waren door beroemde kunstenaars als Lievens en Rembrandt, zeer gewilde objecten. Ze werden vaak gekocht omdat de kunstenaar een grote naam had. Zulke kopers werden in de zeventiende eeuw wel ‘naemkopers’ genoemd. Het ging er meer om van wie de prent was en wie daarop afgebeeld stond, dan hoe of wat de voorstelling was.

Tronies, 15 december, 16 uur
Op dinsdag 15 december eindigt in GBV de expositie GRAFIEK! met werk van, Menno Bauer, Fred Bergisch, Michaël Jepkes, Oskar Gölzenleuchter, Jan Loman, Walburgis Meijers, Saskia van Montfort, Tieneke van Montfort en Joost Schmidt. Op de finissage zullen Tieneke van Montfort  en Gerhild van Rooij vertellen hoe de populaire tronies van  jongeling tot oude man of oosterling in de zeventiende eeuw op de vrije markt verhandeld werden. Tieneke licht daarbij het etsen van een tronie toe.

Gerhild van Rooij, curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen. Aldtsjerk
Cultuurrubriek TE ZIEN IN .. nr. 73

Fotobijschriften:
Foto Gerhild van Rooij 1 Tronie 1 Tieneke van Montfort·
Foto Gerhild van Rooij 2 Tronie 2 Tieneke van Montfort
Foto Rijksmuseum 3 Tronie Rembrandt, zelfportret met lange, verwarde haardos

GRAFIEK! verlengd t/m 15 december
donder-/ vrij-/ zaterdag 14 tot 17 uur, andere dagen op afspraak www.gbv-artgallery.nl
Finissage GRAFIEK 15 december 16 uur, voor alle leeftijden,  alleen na opgave via gbvexposities@gmial.com of telefonisch 058-2561176.

Bronnen
Tronie Rembrandt  met verwarde haardos, objectnummer RP-P-OB-17in Rijksmuseum, zie http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.35640
www.tertio.be – Sabine Alexander
Gemeentenuseum Het Hannemahuis, Centrum voor  Harlingen Cultuur en Historie

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail