Te zien in… Afl. 106: Biodiversiteit en Blijer Bellefleur

BLIJE – Het bronzen reliëf Blijer Bellefleur van kunstenaar Frans Ram eert een oud met Blije verbonden appelras. De Internationale Dag van de Biodiversiteit (22 mei) en pomologen zetten zich al decennia in voor biodiversiteit en de variëteiten die dreigen te verdwijnen. De Blijer Bellefleur appel is opnieuw opgekweekt van oud entmateriaal.

Gerhild van Rooij

JOHANN HERMANN KNOOP
De naam pomologie is ontleend aan het Latijnse pomum, ‘boomvrucht’. Ook Pomona, godin van de boomvruchten, is hiernaar vernoemd. Pomologie, leer van fruit en fruitsoorten, heette vroeger ooftkunde. Deze wetenschap heeft haar oorsprong in het Frankrijk en Duitsland van de zeventiende eeuw. In Nederland was de uit Duitsland afkomstige Johann Hermann Knoop (1700-1769) een voorloper op dit gebied. Hij was onder meer hovenier voor Marijke Meu en auteur van het standaardwerk pomologie.

POMOLOGIE
Pomologie hield zich vooral bezig met de beschrijving van soorten en variëteiten van fruit en taxonomie, een systematische indeling. Daar kwam de leer van het cultiveren bij, het veredelen of robuuster maken van soorten en tegenwoordig ook het behoud van bedreigde soorten. Pomologie is geen afzonderlijke wetenschap meer, maar deel van studies op het gebied van levensmiddelentechnologie en fruitteelt aan bijvoorbeeld de Universiteit van Wageningen.

BLIJER BELLEFLEUR
De Bellefleurbomen op de Bellefleurboomgaard zijn opgekweekt na een bijeenkomst van de Noordelijke Pomologische Vereniging. Via de vereniging kwam enthout van verschillende rassen van de appel Bellefleur beschikbaar. Nu dragen de opgekweekte boompjes appels van deze lichtblozende appelsoort. Op de Bellefleurboomgaard staat ook het naar Blije vernoemde appelras Blijer Bellefleur. Het ras stond er van oudsher in de vruchtenboomgaarden, maar verdween met meer oude fruitboomrassen langzaam uit beeld.

BELLEFLEURRASSEN
Er bestaan Hollandsche, Brabantse en Dubbele Bellefleurrassen. De Blijer Bellefleur op het monument uit 1993 is ook bekend als Blijer of Bleijer. De naam verwijst naar dit appelras en de Blijer Bellerfleur is ook de bijnaam voor Blijers en Blijsters. Tijdens de plannen voor herinrichting van hun dorpsplein en nieuwe groenplan voor Blije, besloten de Blijers en Blijsters dat iepen en Blijer Bellefleuren het dorpsplein moesten omzomen.

FRUITBOOMGAARDEN BIJ DE DIJK
Toen gemeente Ferwerderadeel in 1999 officieel Friestalig werd kregen de twaalf dorpskernen Friese namen. Blije voor terpdorp Blija bleef gehandhaafd toen de gemeente op 1 januari 2019 samen met andere gemeentes opging in de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân. De regionale fruitteelt aan de waddenkust liep vroeger door tot in de voormalige gemeente het Bildt, (nu in gemeente de Waadhoeke) en in Sint Annaparochie staat een monument voor de fruitteeelt van Henk Rusman. Het herinnert aan de fruitboomgaarden die eeuwenlang in de luwte van de dijk lagen. Dit kunstwerk van staal en transparante kunststof voorzien van historische foto’s staat aan de straat Notarisappel.

SUBSIDIE VOOR LAAGSTAMRASSEN
In de twintigste eeuw verdween de teelt van appels, peren en bessen in het waddengebied en daarmee ook vakkennis en oude bomen. In de jaren zestig, zeventig kwamen laagstamrassen op. Er werden subsidies verstrekt om ‘onrendabele’ hoogstambomen te rooien, ook zeldzame, nu uit beeld geraakte fruitboomrassen die vanaf de achttiende eeuw mede het beeld van de boomgaarden bepaalden. De variëteit aan rassen verschraalde.

MONUMENT
Volgens de oude database KORF, Kunstwerken in de Openbare Ruimte van Friesland, werd de smaakvolle Blijer Bellefleur die in de negentiende eeuw nog volop te vinden was in het dorp en in Friesland, in 1993 niet meer geteeld. Alleen schriftelijke bronnen maakten nog melding van deze oude, conische en een beetje hoekig appelsoort met licht geelgroene kleur en ijle rode blos aan de zonkant. Het vruchtvlees wordt omschreven als zacht, weinig sappig maar wel aromatisch.

SUIKERZURE OF PEETAPPEL
Nynke Zijlstra bekeek het Blijer Bellefleurmonument en schreef, dat de soort in enkele catalogi voorkomt, maar dat er geen standplaatsen bekend zijn “Helaas is de soort naar ons weten nooit echt beschreven en zijn er geen aanknopingspunten om deze te determineren. Wel zijn synoniemen bekend, zoals Suikerzure of Peetappel, een teken dat de appel redelijk veel voorkwam en goede eigenschappen heeft. We hopen de soort komend seizoen, met hulp van de media, terug te vinden”. Dat is gelukt.

SPECIALISTEN
Specialisten zetten zich al decennia in om zeldzame rassen weer in beeld te krijgen. Ze verzamelen informatie, delen die en nemen waar mogelijk entmateriaal mee om fruitrassen te vermeerderen en voor uitsterven te behoeden. Van soorten die langs de waddenkust in fruitboomgaarden stonden, wordt soms een enkele boom getraceerd in een historische boomgaard of op een oud erf in eigen land of het buitenland. Zo is ook de Blijer Bellefleur weer in beeld gekomen.

Taxibedrijf Van der Weijde was de opdrachtgever voor het Blijer Bellefleurmonument waarin Frans Ram de ruimtelijke vormgegeven marmeren appel met blos verbond met een grafisch diepreliëf steel waaraan twee bladen in vlakke plaat met de tekst: ‘Doarpsfernijing 1993, blijer bellefleur’. De uitdrukking Een kleur krijgen als een bellefleur verwijst naar deze appelsoort.

TEKST: Gerhild van Rooij, Curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk

FOTO’S:
1. Frans Ram, monument voor appelras Blijer Bellefleur, Blije,foto Gouwenaar
2. Blijer Bellefleur, Bellefleurboomgaard
3. Monument voor de fruitteelt, Henk Rusman, Sint-Annaparochie, foto Gouwenaar

NOTEN/BRONNEN in tekst en http://bellefleurboomgaardbeheer.nl/index.php/hoogstamboomgaard-ressen/102-blijer-bellefleur

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail