Te zien in… Aflevering 119: Driemastscheepswindvaan en contouren toren

EASTERMAR – Aan de Elte Martens Beimastraat 69 staat een voormalige gereformeerde kerk. De gemeente nam op 8 november 2014 afscheid van dit kerkgebouw. In 2016 is de voormalige kerk getransformeerd tot medische post It Betterskip. Het dak bleef gelijk, de ramen zijn veranderd en de gevels en toren zijn met zwart hout bekleed. De scheepswindvaan verdween.

Gerhild van Rooij

SAMENGAAN
In 1950, in de tijd van de Wederopbouw, verrees aan de Elte Martens Beimastraat 69 het kerkgebouw van de Gereformeerde gemeente in Eastermar. De gemeente was na een kerkelijk conflict op 27 juli 1887 opgericht en hield kerkdiensten in een wagenmakerij, geleid door predikanten van buiten de regio. Daarna verleende oefenaar J. van der Meer uit Sumar hulpdiensten en werd in 1891 een eigen predikant beroepen, ds. Kamans uit IJlst. Het einde van de gereformeerde gemeente kwam toen de Gereformeerde en Hervormde gemeente in Eastermar op 1 januari 2006 opgingen in de Protestantse Gemeente Eastermar. Deze officiële vereniging is gevierd in het weekend van 20 en 21 mei 2006. Tot november 2014 was de kerk van architect J. Eldering aan de Elte Martens Beimastraat nog in gebruik en stond op de toren nog de scheepswindvaan in de vorm van een gouden driemaster.

PERSPECTIEF
In 2016 stond er geen schip meer op de toren, in plaats daarvan prijkte op de zwart-beklede gevel van het voormalige kerkgebouw in witte letters It Betterskip. Het zwart benadrukt al vijf jaar de contouren van de gevel, inclusief de bijbehorende eenvoudige toren. De nu afgedekte toren heeft een afgevlakte vorm gekregen en mist zonder het oorspronkelijke doorkijkje en reliëf in de vorm alle diepte. De bouwkundige versiering van twee kleuren baksteen rond de ramen zijn met de moderne gevelbekleding ook aan het oog onttrokken. De ritmiek van de originele vorm van de ramen verlevendigde op een harmonische manier de gevel, daardoor keek je als vanzelf omhoog, passend bij een kerkgebouw. De drie smalle hoge kerkramen inde voorgevel zijn nu verkort tot drie strakkere tweeruiters met nog wel witte kozijnen. Ze zijn lager en komen net boven het verder dan voorheen uitkragende, grijze dak van de vergrote serreaanbouw uit. Op dat dak lagen eerder dezelfde rode golfpannen als op het dak van de kerk. De blik wordt nu eerder omlaag geleid naar de minder transparante en grijs gehouden horizontale aanbouw

DRIEMASTER ALS SYMBOOL
In de periode dat de Protestante Gemeente Eastermar nog diensten hield op locatie “de Buorren”, was de verticale stang op het dak van de toren bekroond met een horizontale gouden driemaster op een gestileerde waterlijn. De sierlijke en gestileerde driemaster is uitgevoerd in de stijl van de Delftse school en draagt, net als andere windvanen op kerken, een bepaalde religieuze symboliek in zich. In: ‘Scheepswindvanen in Friesland’ van S. ten Hoeve, gepubliceerd in Jaarboek 1994 van het Fries Scheepvaart Museum en Oudheidkamer, staat dat scheepswindvanen een symbolische betekenis hebben als uitbeelding van het schip der kerk. Daarnaast past de gouden driemaster goed bij Eastermar omdat dit van oudsher een schippersdorp was.

GOUDEN WINDVANEN
De ‘gouden’ windvanen of windwijzers op torens en nokuiteinde van kerken zijn meestal van brons en bedekt met zogenaamd torengoud. Torengoud is een speciaal goud dat aangebracht kan worden op objecten in de buitenlucht. Tegenwoordig is er bladgoud met een bijzondere legering van goud en platina, een 100% edelmetaal. Platina maakt het goud iets harder en slijtvaster dan ander torengoud. Er bestaan ook windvanen van bijvoorbeeld staal, gietijzer of RVS. Deze soorten windijzers staan meestal op palen of huizen. RVS, roestvrijstaal, roest niet, heeft een langere levensduur dan ijzer en laat geen roestsporen na.

AUTEUR
Gerhild van Rooij, curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk

BRONNEN
RCE.nl, relikwi.nl, windvanen in Nederland op brascamp.nl;
https://eastermar.nl/verenigingen/pg-eastermar/sluiting-kerk-de-buorren (8 november 2014)
oral history: cultuurhistorische en kerkhistorische rondleidingen door diverse kerken,

FOTO’S
Gerhild van Rooij:
Gevel en scheepswindvaan, gereformeerde kerk Eastermar (buorren), 2014
Historisch: ansichtkaart Kerk, Elte Martens Beimastraat 69, Eastermar
N.N.: Exterieur, voorgevel It Betterskip, 2019

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail