Te zien in..  aflevering 96. Damwâld: Kruis Achterweg voor H. Brouwer en J. Kaper (1)

DAMWÂLD – Het eenvoudige houten kruis op hoge witte sokkel in het groen naast de Achterweg, eert twee leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten., Harm Brouwer, melkrijder uit Zwaagwesteinde en Jan Kaper, marechaussee uit Sint Jacobiparochie. Ze sneuvelden hier op 15 april 1945 tijdens een vuurgevecht.

GEADOPTEERD MONUMENT
Veel monumenten voor militaire en burgerlijke slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog zijn geadopteerd door scholen. Ook het kruis in het groen aan de Achterweg is geadopteerd. Elk jaar gaan het personeel en leerlingen van basisschool De Wingerd op 15 april, Friese Bevrijdingsdag naar het monument aan de Achterwei te Damwâld. In het bijzijn van inwoners van de gemeente klinkt daar dan de Last post. Ze leggen er rond 13.30 uur bloemen neer. Bij slecht weer herdenken ze Jan Kaper en Harm Brouwer in de centrale hal van de school.

15 APRIL 2020, ANDERS ZICHTBAAR
In het eerste coronajaar, 2020, het jaar waarin 75 jaar bevrijding groots gevierd zou worden, konden de school in inwoners van Damwâld niet gezamenlijk naar het monument. De herdenking werd niet overgeslagen, maar kreeg een andere vorm. Er zijn bevrijdings- en herdenkingsbeelden en teksten gemaakt voor bij het monument. Ook al kon niemand bij het plaatsen van deze herinneringversieringen zijn, de boodschap bleef: “Niet vergeten dat er mensen zijn die het leven lieten voor de vrijheid”. Zo was de betrokkenheid voor de diverse generaties nog dagenlang zichtbaar.

DOCUMENTATIE
Hille en Joke Kaper spraken in april 2020 met de Bildtse Post. Hille is de 18 jaar jongere broer van Jan Kaper en hij en zijn oudere broers Cor en Doede hebben alle drie een klap gekregen van de dood op Bevrijdingsdag van hun broer. Hille en Joke vertellen dat het verzetswerk van Jan Kaper na de oorlog door betrokkenen en historici gedocumenteerd, maar dat de familie Kaper niet heeft meegewerkt aan die documentatie. Er werd niet meer gesproken over de dood van zijn broer Jan, het leven moest doorgaan.

MARECHAUSSEE
Pas later verdiepte Hille zich in wat er nu was gebeurd was met zijn broer Jan, die in het verzet bekend was onder de naam ‘Blonde Jan’ en onder die naam ook een rol in een roman kreeg. Jan Kaper werd geboren op 15 december 1921 in Utrecht en was afkomstig uit Sint-Jacobiparochie. Het boek van Andries Bosma en Harrie Dijkstra over de oorlog op het Bildt en Menaldumadeel, nu opgenomen in gemeente de Waadhoeke, zette hem aan het denken. Hille weet bijvoorbeeld niet waar zijn broer is opgeleid tot wachtmeester bij de marechaussee. Hij weet wel dat zijn broer eerst bij een boer werkte en hoopt nu dat er via politiearchieven misschien nog informatie te vinden is.

JAN KAPER
Jan Kaper is begraven in Sint Jacobiparochie, deze plaats lag in 1945 toen nog gelegen in de gemeente Het Bildt. Deze gemeente is met andere gemeenten opgegaan in de nieuwgevormde gemeente de Waadhoeke. Op de grafsteen van Jan staat niet vermeld dat hij marechaussee was en ook niet dat hij viel als lid van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (BS) en leider van de knokploeg. De tekst luidt:

RUSTPLAATS
VAN ONZE GELIEFDE
ZOON EN BROER
JAN
GEB. 15 – 12 – 1921
TE UTRECHT
GEVALLEN 15-4-1945
TE AKKERWOUDE

H. KAPER
A. KAPER-KROTJE
EN KINDEREN

VERZETSMAAT HARM BROUWER
Harm Brouwer was de verzetsmaat van Jan Kaper of Blonde Jan. Hij werd in Friesland geboren op 5 maart 1922 in Twijzelerheide en was melkventer in Zwaagwesteinde. Net als Jan was hij lid van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Harm is begraven op de N.H. begraafplaats in zijn woonplaats Zwaagwesteinde in de gemeente Dantumadiel. Op zijn grafsteen is de plaats van overlijden niet vermeld, er staat:

MARINIER
HARMEN BROUWER
GEB.5.3.1922
GESNEUVELD
15 – 4  – 1945

ALS LID VAN
De B.S. VOOR
ZIJN KONING
EN KONINGIN

PS.103:8 BERIJMD

D.H. BROUWER
J.BROUWER-BLOEMHOF
BRUID, BROER
EN ZUSTERS IN AKKERWOUDE

Jan Kaper en Harm Brouwer zijn beide omgekomen op de Achterweg in Akkerwoude. Jan Kaper was als marechaussee ondergedoken in Akkerwoude. Hij was al in 1943 door de bezetter staatsgevaarlijk verklaard en werd gezocht. In september 1944 sloot Jan zich aan bij de gevechtsploegen (knokploeg) van zijn gemeente en werd de groepscommandant. Het dorp Akkerwoude wordt in het Fries Ikkerwâld genoemd en is een voormalig dorp in de gemeente Dantumadiel. Op 1 januari 1971 werden Akkerwoude, Dantumawoude en Murmerwoude samengevoegd onder de naam Damwoude. In 2009 is de plaatsnaam officieel gewijzigd in Damwâld. Akkerwoude was het meest westelijk gelegen dorp van de drie en het herdenkingskruis staat in dit voormalige dorp, nu Damwâld geheten, op de plaats waar Jan en Harm zijn neergeschoten.

‘EREZUIL’
Op hun graven staat een ereteken in de vorm van een hoge hardstenen geabstraheerde toorts, symbool voor eeuwig vuur. Hille noemt het ereteken de zuil. Hij legt samen met zijn vrouw ieder jaar op 4 mei nog voor de officiële herdenking in Sint Jabik of Sint Jacobiparochie, bloemen neer ter ere van zijn broer Jan. Ze leggen dan ook bloemen op de graven van andere familieleden en graven van de Canadese bevrijders. Op die dag heeft Hille nog altijd stem aan de tekst die in 1947 is uitgesproken bij de officiële onthulling van ‘de zuil’ op het graf van zijn broer. Dit ereteken, dat in Friesland ook op graven van andere verzetsstrijders staat werd toen: ‘het symbool van jouw idealisme, hoger dan de aarde’ genoemd.Meer over wat er op 15 april 1945 op de Achterweg in het toenmalige Akkerwoude gebeurd is staat in deel 2 (aflevering nr. 97)

Gerhild van Rooij, Curator Galerie bloemrijk Vertrouwen, te Aldtsjerk
Cultuurrubriek Te zien in … 96 voor RTVNOF

BRONNEN
Ellen Schat. ‘Wij mosten feerder; ik waar te jong om d’r over te praten. Een vreselijk jaar met een lange schaduw, 30-4-2020, Bildtse post
www.dantumadiel.frl; www.4en5mei.nl; tracesofwar (Bert Deelman).
http://www.geschiedenisdc.nl/index.php/105-monument-achterweg (Dirk Corporaal) zie ook deel 2 Te zien in..  aflevering 97. Kruis Achterweg, Harm Brouwer en Jan Kaper (2), RTVNOF.nl

FOTO’S:
Drie historische foto’s  en detailfoto’s van monumentkruis op de Achterweg in Damwâld, voorheen Akkerwoude of Ikkerwâld.