Te zien in … aflevering 93: Plaquette Theo van Welderen Rengers door Nina Baanders-Kessler

OENTSJERK – De bronzen plaquette van Theo van Welderen Rengers op de gevel van de Maria kerk in Oentsjerk is een kunstwerk van de Friese beeldhouwer, medailleur en tekenaar Nina Baanders-Kessler. Er staan meer beelden, plaquettes, reliëfs, ornamenten en monumenten van haar in de openbare ruimte in Friesland.

Tekst en foto’s van Gerhild van Rooij

Namen
De beeldhouwster werd op 28 februari 1915 in Leeuwarden geboren. Haar ouders, de slager Jacob Kessler en zijn vrouw Elizabeth Anna Bijl, vernoemden haar naar grootmoeder Antje Kessler-van der Berg. Antje besloot dat de naam Nina beter bij haar paste en is als kunstenaar bekend geworden onder de naam Nina Baanders, en na haar trouwen Nina Baanders-Kessler.

Van jongs af gezien
Met zijn slagersgereedschap moest haar vader net als andere ambachtelijke slagers in die tijd met eenzelfde inschatting, precisie, kracht en vaste hand hakken als beeldhouwers met hun gereedschap. En hij moest er, ook net als de beeldhouwers, voor zorgen dat zijn gereedschap altijd in goede staat was, zonder bramen of onscherpe delen. Misschien is dit gevoel voor plaatsing, maat en verhouding in Nina verankerd. Het van kinds af aan van dichtbij kunnen zien hoe dieren ontleed worden en spieren en botten zich tot elkaar verhouden, kan van invloed geweest op haar beeldhouwwerken.

Voorloper, vrouw met atelier
Er was in 1934 geen kunstacademie met een afdeling beeldhouwen in Friesland. Nina ging daarom naar Amsterdam waar zij werd toegelaten tot de Rijksacademie van beeldende kunsten en de dagopleiding beeldhouwen volgde bij Jan Bronner. Hij was een autoriteit op het gebied van de beeldhouwkunst en leidde vele kunstenaars van naam op. Na haar studie en een reis naar Parijs en Wenen vestigde Nina zich in de Eebuurt in Leeuwarden waar zij de eerste Friese beeldhouwster was met een eigen atelier. Pas enkele decennia later openden ook andere vrouwelijke beeldhouwers hun eigen atelier in Leeuwarden.

Rijksmonumentale wapens
Nina kreeg al snel opdrachten voor monumentale werken in de openbare ruimte. Deze werken zijn nog steeds in die gemeenten te zien, zoals de granieten wapenschilden van Friesland en Leeuwarden op de noordelijke pylonen van de Wirdumerpoortsbrug, toen ook bekend als Beursbrug. Ze zijn nu een rijksmonument. De wapens in hoogreliëf met de tekst ‘Anno 1940’ zijn vakwerk.

Theo Rengers
Enkele jaren later, in juli 1942, trouwde ze met Ambrosius Baanders. Nina had zich voor haar huwelijk al bewezen als kunstenaar. Ze werkte niet alleen met graniet en andere steensoorten maar ook met bakstenen, staal en brons, het materiaal van de plaquette van Theo Rengers in Oentsjerk. De stichting van de voormalige vlasfabriek N.V. Friesche Maatschappij van Vlasindustrie in Mûnein was te danken was aan Theodorus (Theo) Marius Theresius van Welderen Baron Rengers’. Theo die door zijn afkomst bevoorrecht was en als kind de zomers had doorgebracht in Stania State in Oentsjerk had als kind al gezien hoe belangrijk voldoende werk was.

Mr. Andreae
Toen de baron, mede dankzij een hoofdstuk in het boek ”Te Wapen, Te Wapen” van Mr. Andreae, notaris te Kollum, wist dat de Belgen een betere methode toepasten van het verwerken van vlas. Daardoor werd bijna de hele Nederlandse vlasproductie naar België uitgevoerd. Theo wilde zich daar oriënteren en bezocht in 1897 samen met de Kimwerdse vlasdeskundige de heer J.J. Westra de vlasverwerking in Kortrijk. Westra was de toekomstige directeur van de vlasfabrieken in Oentsjerk en Noardburgum. De baron en Westra bestudeerden in Kortrijk een aan het riviertje de Blije gelegen warmwaterroterij met kunstmatige vlasdrogerij.

Idealisten
Daarna heeft Theo in een vergadering van de door zijn vader Wilco Julius van Welderen Rengers en Mr. Andreae opgerichte vereniging “Door Arbeid tot Verbetering” waarvan hij zelf ook lid was, betoogd dat er een commissie opgericht moest worden om een dergelijke vlasfabriek neer te zetten. Het ging hem allemaal te langzaam. De baron benaderde daarom zelf mogelijke aandeelhouders, met als resultaat een aandelenkapitaal van f 100.000. Op 24 november 1898 is deze fabriek geopend en deze heeft tot 24 april 1967 dienst gedaan. Diepreliëf De in 1947 door Nina Baanders-Kessler vereeuwigde baron, politicus en weldoener ontplooide nog veel meer initiatievenen en was voor velen een raads- en vertrouwensman. Het in hoogreliëf uitgevoerde bronzen plaquette van De baron en weldoener is aan de oostzijde van de Maria kerk in Oenkerk ingemetseld in de buitenmuur van de negentiende eeuwse vijfzijdige koorsluiting. De dertiende eeuwse kerk ligt aan de Wynzerweg in Oentsjerk.

Eerbetoon
Het kunstwerk is een eerbetoon aan een bijzonder mens die betrokken was bij het lot van arbeiders en bijdroeg aan hun economische onafhankelijkheid en tevens oud-inwoner van Oentsjerk. Rengers had in 1895 de in Oentsjerk gelegen Heemstra State gekocht. Hij woonde daar tot 1930 en werkte er dagelijks tot diep in de nacht. Door het debâcle in het vlas in 1929 verloor hij al zijn vermogen en moest in 1930 zijn state verkopen, het werd een bejaardenhuis. Hij aarzelde geen moment om de schade voor zijn rekening te nemen, voor deze baron gold noblesse oblige (adel verplicht).

Goed getroffen
Nina heeft zijn fijnbesneden gezicht goed getroffen. Zij beeldde hem af met een snor en op oudere leeftijd, met een al teruglopende haarlijn, maar zonder de bril waarmee de voorname, meelevende Rengers op fotoportretten staat. Onderaan het een kwartslag naar rechts gedraaide schouderstuk doet de vorm van de ronding denken aan ovale portretfoto’s uit die tijd. Deze ronding springt ver naar voren en loopt dan terug bij de hals. Daarboven springt de linkerzijde van het gezicht het meest naar voren. Dit volume en de diagonaal geeft letterlijk diepte aan het kunstwerk. Vanaf links, rechts en aan de voorzijde komen andere nuances in beeld. 1867-1945 Onder het portret staat tussen sierbanden over twee regels ‘T.M.T. van Welderen baron Rengers’, en op de hoeken links ‘1867’ en rechts ‘1945’. 1867 verwijst naar de datum 9 januari 1867, de dag dat Theo in Leeuwarden werd geboren als een van de negen kinderen – vijf jongens en vier meisjes – van de liberale Leeuwarder burgemeester Wilco Julius van Welderen baron Rengers en Catharina Looxma. 1945 verwijst naar zijn sterfjaar.

Rechtvaardigheid en politiek
Theo had zijn studie Rechten in Leiden wegens gezondheidsredenen niet kunnen afmaken, maar streefde in zijn politieke carrière en daarbuiten voortdurend naar rechtvaardigheid. Hij was in de periode 1899 – 1914 en 1917 – 1930 lid van de Provinciale Staten en tevens in de periode 1901 – 1914 en 1917 -1923 lid van de Gedeputeerde Staten van Friesland. In de tussenliggende periode 1914 – 1916 was hij lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Kamerheer in buitengewone dienst
In 1930 verliet hij de actieve politiek en vestigde zich in Den Haag. Theo Rengers, die vele Europese contacten had en de politieke verhoudingen in Friesland en Nederland kende, werd door Koningin Wilhelmina tot kamerheer in buitengewone dienst benoemd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, week hij in 1943 uit naar zijn geboortestad Leeuwarden.

Een groot Fries
Theo Rengers baron van Welderen overleed er na een kort ziekbed op 15 juli 1945 en is begraven in Oentsjerk. De Leeuwarder Courant schreef: “Een groot Fries ging heen”. Nina Baanders-Kessler kreeg de opdracht voor het uitbeelden niet omdat hij tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw benoemd was of omdat hij bij zijn 70e verjaardag in 1937 tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau was geworden.

Bond Coöperatieve Zuivelfabrieken
Nina kreeg de opdracht voor het maken van de plaquette van de 50-jarige Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken. Theo was een van de oprichters geweest. De tekst rond zijn beeltenis op de plaquette: ‘Voor dorp, gewest en land gaf hij zijn ganse kracht, Bewaren wij getrouw wat hij tot stand heeft gebracht’ drukt uit hoe geliefd en gewaardeerd deze edele en adellijke man was.

Gerhild van Rooij, Curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk.

Bronnen RKD.nl, Keunstwurk.nl. Te zien in … 92 is een bewerking van ‘Plaquette oprichter vlasfabriek Theo Rengers door Nina Kessler’ van de auteur in: Ut de 2 doarpen, herfstnummer , oktober 2016, p. 18-19 en gelijknamige lezingen.

Foto’s: Gerhild van Rooij:

1 Plaquette Theo Rengers van Welderen, Oentsjerk
2 Plaquette van Nina Kessler-Baamders, Mariakerk, Oentsjerk
3 Grafsteen baron Theo Rengers van Welderen in Oentsjerk

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail