Te zien in … aflevering 89 De Fuormanderij van JanJaap Roos

HURDEGARYP – Voor winkelcentrum de Fuormanderij staat een gelijknamige beeldmerk van tassen van de Noardburgumer JanJaap Roos. Zijn beeld en de tekst erin verwijzen naar de lokale geschiedenis. Het winkelcentrum is gebouwd op de plaats van Voermansbedrijf de Fuormanderij van Hurdegariper fuorman Jabik van de Ham. Te zien in .. 89, Gerhild van Rooij

Verandering
In Cultureel Hoofdstadjaar 2018 hield ik op uitnodiging van de culturele commissie van MFS It Maskelyn in Hurdegaryp een lezing over kunst in de openbare ruimte van Hurdegaryp. Ik begon mijn powerpoint en verhaal met het laten zien van het beeldmerk de Fuormanderij omdat dit werk  in de buurt van het Maskelyn is geplaatst. Het beeld van Janjaap Roos maakte tijdens die lezing heel wat los.

Twee ruiten
Zelfs mensen die dagelijks langs een beeld lopen of op erop uitkijken ontdekken dankzij die verhalen over die beelden tot hun eigen verbazing wel eens iets nieuws. Dat maakt vertellen over kunst en erfgoed extra inspirerend. Via beelden kun je naar een andere tijd of wereld reizen dan de huidige wereld van alledag. Die avond liet ik in It Maskelyn ‘twee ruiten’ zien, op het eerste gezicht vallen de ruitvormen voor de heg op. Er was nauwelijks reactie op het beeld al was de tekst voor wie goed keek wel te zien. Er was geen herkenning en alleen stilte.

Herkenning
Toen ik liet zien dat die ruiten twee gekantelde boodschappentassen voorstelden met bovenaan twee kleine hengsels, klonk er een enorme lach. De lach was afkomstig van een dame die vanuit haar woning aan het winkelplein op dit beeld bleek uit te kijken en daar ook nog dagelijks langs liep. Zij riep spontaan en voor iedereen verstaanbaar: “Ohhh, dat heb ik nooit geweten, ik vond het gewoon een stuk roest, maar nu vind ik het mooi, ik ga het gelijk aan de kleinkinderen vertellen.” Deze kleine spraakwaterval was het mooiste dat de culturele commissie en ondergetekende zich hadden kunnen wensen en een erkenning voor de ontwerper van de gestileerde boodschappentassen, JanJaap Roos.

Rinus van de Voorde
De twee tassen rusten op een afgevlakte punt. Ze staan op een ronde plaat die op een betonnen basis is geplaatst en op een grasstrook voor de heg staat. De tassen en plaat zijn gemaakt van cortenstaal, een materiaal dat al decennia door internationaal bekende kunstenaars in monumentale werken wordt toegepast. Rinus van de Voorde van Lasservice van de Voorde uit Kootstertille heeft het ontwerp van JanJaap uitgevoerd. De cortenstaal delen zijn met grote bouten op het beton vastgezet.

Boven de haag uit
Dit originele beeldmerk de Fuormanderij steekt voor een groot deel uit boven de strakke, kort gehouden haag die de parkeerplaatsen op het winkelplein afscheidt van de Easteromwei. Het beeld is vanaf de parkeerzijde voor ongeveer tweederde zichtbaar als een silhouet. Vanaf de Easteromweizijde is het geheel te zien en valt de constructie op. Wie er langs loopt naar of van de paarkeerzijde ziet dat het beeld uit twee platen bestaat en met pennen verbonden is.  Er is ruimte tussen de twee manshoge boodschappentassen die met enkele dwarsverbanden aan elkaar bevestigd zijn.

Grafisch
Op de tassen staat een uitgespaarde tekst, aan de ene zijde bij wijze van reclame “WINKELCENTRUM  / de FUORMANDERIJ” en aan de parkeerplaats zijde staat  “TOT ZIENS”. De grafische achtergrond van Jan Jaap is af te lezen aan de vormgeving en de keuze van de lettertypes, het verschil in grootte van het corps en de afwisseling van cursieve en vette letters. JanJaap speelt met letters en plaatste de tekst geraffineerd.

Licht
Van een afstand lijken de letters donker, doordat de schaduw aan de binnenzijde van de platen er doorheen schemert. Vanuit bepaalde hoeken kijk je van beide zijden deels door de letters heen naar de omgeving. Vanaf de zijkant gezien valt het licht dat door de letters heen valt op de binnenzijde van het plaatmateriaal waardoor de letters tegen de donkere plaat lijken op te lichten.

Erfgoed
De naam de Fuormanderij verwijst naar regionaal erfgoed en de ontwikkeling in het dorp. In de jaren zestig trokken vele Leeuwarders naar Hurdegaryp en in de jaren zeventig werd het een echte forensenplaats. Ten zuiden van de Rijksstraatweg verrezen woonwijken met voorzieningen en in 2001 werden het plein en winkelcentrum De Fuormanderij aangelegd met appartementen boven een deel van de winkels. Voor het eerste lustrum heeft de Winkeliersvereniging opdracht gegeven tot het maken van een beeld bij de entree van het winkelplein.

Onthulling, 2006
Vijftien jaar geleden, op 1 april 2006 kwam er een voerman in een door Friese paarden getrokken kar op het winkelcentrum aan. Bovenop de strobalen  in de kar zaten de dochter van fuorman Jabik de Ham,  mevrouw M. Terpstra-de Ham en de heer Polderman, toenmalig burgemeester van Tytsjerksteradiel. Zij onthulden het beeld de Fuormanderij van de toen in Hurdegaryp werkende ontwerper Jan Jaap Roos van Work it out. Zijn bedrijf zit nu in Noardburgum.

Jabik van de Ham
In de 20ste eeuw bracht de Hurdegaripter fuorman Jabik van de Ham nog met paard en wagen vrachten rond, bijvoorbeeld een vracht zand. Voordat dat dit met gemotoriseerde verkeer gebeurde, bracht een voerman vrachten met paard en wagen maar ook wel met hondenkarren. Het woord Fuormanderij is Fries voor (loon-)bedrijf van de voerman en het winkelcentrum is vernoemd naar het bedrijf van Jabik. Hij had een klein veebedrijf met foeragehandel in hooi en stro had,  was daarnaast voerman wen had ook nog een bodedienst op Leeuwarden. Met de naam Winkelcentrum | de Fuormanderij wordt Jabik geëerd en zijn bedrijf als symbool voor alle bedrijven van voermannen. Zij waren onmisbaar in de tijd dat er nog geen winkelcentra waren. En juist dat sprak de dame die op het winkelplein woonde zo aan.

Te zien in
En.. zonder die lezing  in it Maskelyn was er mogelijk geen Te zien in rubriek gestart. Annelies Buurman had dankzij de lezing twee jaar later mijn naam online gevonden, toen ze  in coronatijd informatie zocht over een beeld in Hurdegaryp. Zij lanceerde het idee om een rubriek Te zien in … te starten zodat RTVNOF (toen RTVKanaal30)  tijdens de lockdown toch aandacht kon besteden aan cultuur en in het bijzonder aan de beeldende kunst en erfgoed in de openbare ruimte.

Gerhild van Rooij, Curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk
Cultuurrubriek Te zien in… 89

Foto’s
Gerhild van Rooij Detail de Foarmanderij, tekst entreezijde
Gerhild van Rooij de Fourmanderij aan de Easteromwei, entreezijde
Gerhild van Rooij de Fourmanderij, J.J. Roos, vanaf winkelcentrum

Delen van de tekst en foto’s verschenen in: Tusken Wâld en Wetter, oktober 2012, juli 2013 & september 2013 (MFC,en de Hameie) en in: Heidepraet, juni 2020 als column  nr.109 De Fuormanderij van JanJaap Roos.

Bronnen:
‘Wegwijs in Hurdegaryp; betekenis straatnamen, gebouwen en overige streekgebonden aanduidingen’, herziene 5^e uitgave, Vereniging van Dorpsbelangen Hurdegaryp, februari 2006, www.hurdegaryp.nl (or.1982 als boek), samenstellers Harry van Borkulo, Henk Holsbrink, Jan van der Kooi, Tjip van den Berg, Durk Nouta; Henk Holsbrink en Pieter Nieuwland ‘Hurdegaryp Eartiids’ verhalen. ‘Plaatsing kunstwerk in Hurdegaryp’, Wâldnet, 2 april 2006.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail