TE ZIEN IN… Aflevering 339: Lichtdruk, prentbriefkaart Stania State uit 1904

De traditie van op karton gedrukte prentbriefkaarten versturen is naar de achtergrond verdrongen. Van afstand of op vakantie foto’s en beschrijvingen delen kon in de twintigste eeuw 24/7 per mobiel. Eind negentiende, begin twintigste eeuw was de aanzichtkaart verbazingwekkend. Afzenders konden in plaats van een beschrijving een kaart met fotografische afbeelding sturen, bijvoorbeeld van Stania State anno 1904 of eerder.

BRIEVEN EN KAARTEN

De opkomst van de fotografie is verbonden met het produceren van aanzichten of prentbriefkaarten. De gedetailleerde fotografische plaatjes maakten het beschrijven van locaties overbodig. De naam aanzicht of aanzichtkaart verwijst naar het mooie aanzicht, ofwel de foto of prent op de voorzijde of beeldzijde van de kaart. Aanzichtkaart is een verkorting van het Duitse woord Ansichtspostkarte, waarin het woord post aan de wijze van sturen en bezorgen herinnert. De kaart is ook bekend onder de namen ansicht, ansichtkaart of prentbriefkaart, waarin het woord brief naar de post verwijst. Deze door de post bezorgde kaarten zijn in onze eenentwintigste eeuw grotendeels vervangen door digitale filmpjes of fotoreportages, compleet met de coördinaten van de locatie, de datum en het tijdstip van de opname en vaak ook audio. Er kan zelfs live meegekeken worden.

AANZICHT STANIA STATE

In de jaren negentig van de 19e eeuw was de achterkant van aanzichtkaarten uitsluitend gereserveerd voor de adressering, dit type kaart heet voorloper. Tot 1905 mocht er in Nederland op de achterkant uitsluitend een naam, adres en woonplaats staan. Het verzonden bericht bestond alleen uit de afbeelding met opschrift, iets anders op de kaart schrijven was niet toegestaan. Per post een bericht verzenden was veel duurder dan een kaart sturen. Later kwamen er kaarten met een gedeelde achterkant, de rechterzijde had voorgedrukte lijntjes voor het adres en de linkerzijde bood ruimte voor een bericht. De Stichting Cultureel Erfgoed Trynwâlden deelt op Flickr kaarten van Oud Trynwâlden, met gedeelde of ongedeelde achterkant, waaronder bovenstaande kaart van Stania State.

IN WEENSE LICHTDRUK

De aanzichtkaart-afbeelding van het hoofgebouw van Stania State beslaat ruim twee derde van de voorzijde. Daaronder staat links Stania State en rechts Oenkerk. Helemaal onderaan staan het kaartnummer, de Friese uitgever en buitenlandse drukker: “6343. Uitg. L. v .d. Velde, Leeuwarden. – Lichtdruck C. Ledermann jr., Wien I,  Fleischmarkt 12.” Lichtdruck, in Nederlands lichtdruk, wordt meestal collotype genoemden is een uitvinding uit 1855 van Alphonse Poitevin. Het is een op gelatine gebaseerde fotografisch drukprocédé, de meeste collotypes zijn tussen 1870 en 1920 geproduceerd. Voor deze vorm van fotolithografie wordt de drukplaat geprepareerd met behulp van een zogenoemd bichromaat procédé. Dit houdt in dat delen met ongeharde gelatine water vasthouden en de vettige inkt afstoten en de geharde delen de inkt juist opnemen en vasthouden in een karakteristieke wormachtige scheurtjespatroon. Het drukprocédé maakt een grote verscheidenheid aan tinten mogelijk,  zonder gebruik van zogenaamde halftoonsrasters, met als resultaat een verfijnd en gedetailleerd beeld.

1904

Op de beeldvullende adreszijde van de ruim 120 jaar oude kaart van Stania State staan twee ronde poststempels met daar omheen de plaatsnaam of plaatsnamen. In de stempel rechtsboven staat 2 juli 1904 en Oenkerk – Giekerk (anno 2025 Oentsjerk-Gytsjerk), dit zijn de datum en plaats van verzenden. Op de tweede stempel, linksonder, staat 3 juli 1904 met rondom Beetgumermolen (nu Bitgummole) de datum van aankomst en plaats van de geadresseerde. De kaart is met een rode 1 cents postzegel gefrankeerd. De 1 staat in een ovaal binnen een cartouche. In de cartouche is links en rechts een bloem verwerkt, boven het woord NEDERLAND in een naar binnen krullend lint waaruit links en rechts een Franse lelie of fleur de lis steekt en onder een kleine band met sierlijke contouren de tekst 1 CENT. Langs de witte kartelrand van de postzegel loopt een versierde band, in de vier hoeken onderbroken door een uitstekende rozet. De huidige frankering bestaat grotendeels uit stempels zonder beeld.

Foto’s Oud Trynwâlden SCET    
1. Aanzicht of prentbriefkaart, Stania State, Oentsjerk (Oud Trynwâlden, SCET).
2. Achterzijde van dezelfde kaart, met alleen naam en adres, zoals tot 1905 gebruikelijk in Nederland en met poststempels uit 1904 (Oud Trynwâlden, SCET).
3.1. Cent postzegel, rood, uit de periode met nog de Nederlandse gulden als nationale munteenheid (foto particulier).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail