TE ZIEN IN….  Aflevering 320: 20 jaar PKN in schitterende complex voor Burgerheidzjers

NOARDBURGUM – De bomen langs de ventweg bij het kerkcomplex met hof aan de Rijksstraatweg nummer 15 geven verkoeling tijdens de hitte. Sinds 2004 kerkt de PKN hier. De kerk en bijgebouwen zijn oorspronkelijk opgericht voor de heidzjers van de Bergumerheide boven Burgum, ten oosten van Hurdegaryp, tot aan Kuikhorne en de Wâl of Feanwaldsterwâl.

Gerhild van Rooij

20 JAAR SAMEN

De oorspronkelijk Nederlands Hervormde gemeente van Bergumerheide gaat in 2004 samen met de gereformeerde gemeente Noardburgum op in de Protestante Kerk Nederland, Noardburgum. De PKN Noardburgum kerkt anno 2024 al 20 jaar in de oorspronkelijk gereformeerde kerk uit de tijd dat de heidzjers van het buurtschap Bergumerheide hier naar hun eigen kerk konden gaan. Het buurtschap Bergumerheide maakte deel uit van Burgum en vormde pas in 1932 het huidige dorp Noardburgum. Het is nu augustus 2024 en tijdens de zonovergoten dagen schitteren de gebouwen van de PKN kerk aan Rijkstraatweg 15 nog meer dan onder ander weersomstandigheden. Het complex vormt Rijksmonument 512526 en is goed onderhouden, ook dat zorgt ervoor dat de contrasten in de ornamenten in de zon extra goed uitkomen.

OPLICHTENDE LIJNEN

Tussen de in 1851 opgerichte kerk en de op nummer 13 gelegen pastorie met de voorzijde naar de weg staat dwars een bijgebouw met het bordje Lytsje Tsjerke. De strakke en gekrulde details van de weelderige houten ornamenten in groen en wit trekken de aandacht. De vlakjes aan de uiteinden lichten op en het is of bepaalde lijnen in het houtwerk nu oplichten, in de loop van de dag worden steeds weer andere vlakjes en lijnen uitgelicht. Het is de moeite waard om onderweg naar dit erfgoed te kijken, eventueel op de heen en de terugweg. De kerk is het hoofdgebouw en in 1851 in hartje winter in gebruik genomen. De bij Suringar in Leeuwarden in druk verschenen feestrede voor die gelegenheid maakt deel uit van de collectie van het Observeum in Burgum. Op het titelblad en omslag staat “FEESTREDE TER INWIJDING  van de KERK OP DE BERGUMERHEIDE, Den 19 januarij 1851, uitgesproken door/ U.W. THODEN VAN VELZEN. Uitgegeven ten voordele van de nieuwgebouwde kerk.”

ELKAARS GELIJKE

Ulbo Willem van Thoden van Velzen is vanaf 1845 pleitbezorger voor het oprichten van ‘den kerk voor Bergumerheide’. In 1851 voelen de heidzjers zich in hun kerk eindelijk geen buitenstaanders maar ervaren ze saamhorigheid, waardigheid en geborgenheid. Ze wonen in ecologische, circulaire heidehutjes met nauwelijks comfort, zondagse kleding om in naar de kerk te gaan bezitten ze niet. Hun materiele armoede of uitputting valt in de nieuwe kerk niet op. Alle heidzjers, zoals de bewoners van de hutjes op de heide genoemd worden, delen het gebrek aan medische zorg. Het uitputtende werk, de lange voettochten bij tij en ontij over de zandwegen en modderpaden naar het werk en de slechte woonomstandigheden konden leiden tot arbeidsongeschiktheid, vroegtijdige dood of kindersterfte weten de kerkgangers.

BIJDRAGE CULTUURLANDSCHAP

Niemand steekt in de kerk op de Bergumerheide af tegen rijkere, smetteloos geklede en welbespraakte kerkgangers, die niet over modderige zandwegen of heide naar hun kerk lopen. De heidzjers mochten wel bespat met modder aankomen, maar zij leveren een veel grotere inspanning om erediensten te kunnen horen dan de kerkgangers in Burgum of andere omliggende dorpen zoals Buitenpost of Hurdegaryp. Heidzjers zijn in hun kerk onder gelijken, ze zijn hardwerkende mensen die loodzwaar werk verrichten om het land te ontginnen. Het is opgezet als werkverschaffingsproject voor de armen. Met dit tijdelijke werk hebben deze mensen de basis gelegd voor het huidige cultuurlandschap rond Noardburgum, Burgum en Tytsjerk. De heidzjers brachten ontgonnen de heide ineen tijd dat dit handwerk was en ze polderden mede poelen in rond Vijversburg (Toutenburg).

ONZE ROEM

De kerk voor de heidzjers valt lange tijd onder de kerk van Burgum. In 1880 scheidt de kerk van Bergumerheide zich af van Bergum, U.W. Thoden van Velzen blijft tot zijn dood in 1882 predikant van deze kerk op de Bergumerheide. Op het kerkhof achter de kerk in nu Noardburgum. is het oudste graf zijn graf. Het gezwarte opschrift in reliëf op de bijbehorende grafsteen luidt: “Hier rust U.W. THODEN van VELZEN Geb. te Oudkerk 10 Apr. 1815 Overl. te Bergumerheide 9 Jan. 1882. Hij was de stichter, van 1845 Hulppred. en van 10 Oct. 1852 Predikant der gemeente Bergumerheide  -0-  Onze roem is deze dat wij in eenvoudigheid en oprechtheid Gods in de wereld verkeerd hebben 2 Cor.:1:2.”

FOTO’S AUTEUR
1. Rijksmonument 512526, bijgebouw De Lytse Tsjerke, Rijksstraatweg 15, Noardburgum.
2. Als 1, detail groen-witte houten ornamenten onder dak.
3. Rijksmonument 512526, voorgevel kerk uit 1851, vooraan Lytse Tsjerke, rechts pad naar kerkhof.

NB Meer in Te zien in 121 Kerk voor Heidzjers (de spits, vaan en haan op de kerk)

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail