TE ZIEN IN… Aflevering 315: Aimabele kunstenaar Joggem de Graaf in memoriam

NOARDEAST-FRYSLÂN – De schilder-beeldhouwer Joggem de Graaf is 17 juni 2024 op 77-jarige leeftijd overleden. Hij groeide op in Noord-Holland, woonde langere tijd in Noardeast-Fryslân, Groningen en Zweden en later in Frankrijk. Dankzij de lange telefoongesprekken en zijn werk herinner ik me deze openhartige kunstenaar als een aimabel mens.

Gerhild van Rooij

IN GESPREK

Joggem hield vanaf mijn eerste vraag over zijn speelplastieken in Bornwird en Nes contact. Het eerste gesprek begon met antwoorden op het tot stand komen van zijn plastieken, de locaties en de opdrachtgevers en daarbij deelde Joggem tegelijk zijn gedachten over de betekenis van werk in de openbare ruimte voor kinderen. Ze moesten kunnen spelen in, op of met het kunstwerk en zich er van alles bij kunnen voorstellen, en vooral er op reageren. Joggem de Graaf ontwierp bijvoorbeeld in opdracht van de Culturele Raad Noord-Holland in 1971 een uit grijze, witte en blauwe tegels en diverse kleuren stukjes baksteen vijfdelige fries. Deze in betonnen platen gevatte mozaïeken in Wheermolen moesten geen ‘volmaakte’ afbeelding zijn en stelden motieven voor waarmee de schoolkinderen in hun fantasie verder konden gaan. Sommigen zagen het geheel als een stripverhaal van vissen, graten, poezen en een vogel, die vrijheid was wat Joggem voor ogen stond.

METTE, MUZE, VROUW, MOEDER

Het bijzondere was dat Joggem in dat eerste gesprek ook al vragen stelde, niet alleen met betrekking tot de kunst, maar ook persoonlijke. Als vanzelf kwamen de gesprekken uit bij de verschillende culturen op de plekken waar hij gewoond had. De waarde van langdurige vriendschappen op die verschillende plekken en daarmee de mogelijkheid op een begripvol gesprek waarin idealen, dromen en realiteit samenkwamen, die hoorden bij elkaar, maar kon je niet altijd delen. Deze componenten waren nodig voor het creëren van zijn speelse betonnen keramieken mozaïeken speelplastieken in Bornwird, Nes en Frankrijk, die zijn beschreven in de afleveringen van Te zien in 210 en 211. In het eerste gesprek vertelde Joggem ook over zijn in 2020 overleden vrouw, muze en moeder van zijn kinderen, Mette. Hij zond meteen het boek met zijn pure schilderijen van Mette, als dank. In zijn e-mailadres mettejoggem, hoorde zij voorop te staan en hij herschilderde haar in alle gesprekken daarna.

STILVALLEN

De schilderijen, tekeningen, beelden en ornamenten voor gebouwen waren allemaal een mengeling van idealen, dromen en realiteit. Hij kon Mette onbevangen naakt schilderen en met dieren laten vliegen of haar neerzetten tussen de wapperende was als verstild theatrale coulissen. Toen de kanker toesloeg bleef hun liefde onverminderd en verzorgde Joggem Mette tot haar dood thuis. Hij was daarna te uitgeput om nog te kunnen scheppen en daarvan te herstellen. Alles leek zwaar zei hij, boodschappen doen, het dorp inrijden, tanken, maar als hij over zijn beeldende werk vertelde, werd zijn stem helderder en energieker. We konden over een verfstreek of een hele compositie praten, over hoe kleur mede de sfeer bepaalde in een gezicht, lijf, landschap, object en hoe persoonlijk dat palet was en moest zijn. We reisden denkbeeldig door de Westerse kunstgeschiedenis puttend uit wat wij kenden. Het verschil tussen buiten leven in Frankrijk of Friesland of in steden en grotere dorpen, lag voor hem vooral in het licht, de sfeer, het tempo van leven en in het toelaten van dromen, idealen en benaderingen. De overeenkomst lag vooral in de aandacht en liefde voor de omgeving en naasten, hoe een boer van zijn land en dieren hield of een bouwer van zijn materiaal enzovoort. Het leven van mens en dier vormde de grondtoon voor zijn schilderijen en beelden. Zijn werk getuigt van zijn liefde voor mensen, dieren en de onmetelijke ruimte van de fantasie die mens en dier in een groter perspectief zet.

MUSEUM MØHLMANN – APPINGEDAM

Op de In memoriam kaart kijkt Joggem me aan, met hoed en bril op. We hebben elkaar nooit live ontmoet, al ben ik bij herhaling uitgenodigd om langs te komen. Afgelopen zomer was het te heet voor mij om te reizen. Op 29 november 2023 wees Joggem erop dat een bij Museum Møhlmann-Appingedam getoond werk op bladzijde 143 in kunsttijdschrift VIND stond (tijdschrift voor historie, archeologie, kunst en antiek). “Ik ben er blij mee” schreef hij, net zoals eerder over mijn teksten. Telefonisch vertelde hij dat hij Rob, ons en vrienden niet kwam bezoeken, hij had er de energie niet voor. Een jaar eerder, vertelde hij dat zijn vriend Rob Møhlmann – realistische schilder en samen met zijn vrouw en muze Laura (1949-2010) oprichter van Museum Møhlmann voor hedendaagse realistische en figuratieve kunst – net als hij, zijn vrouw en muze aan ziekte was verloren.

VENSTERS EN TE ZIEN IN…

Ik hoor nog hoe Joggem elk gesprek, eindigde met “we houden contact”. Op zijn website staat geen in memoriam, wel onder Aktueel mijn complete Te zien in… uit december 2022 en januari 2023, gevolgd door tentoonstellingsberichten van Museum Møhlmann, het schilderij Midas (donatie voor Nederlands Kankerfonds voor Dieren in Terneuzen) en het radio2 interview over zijn monumentale werk Brave Margot (2014) in Saint Vincent de Durfort. Daar woonde hij aan de rand van de Ardèche in een schooltje, hij stelde dat wij als bewoners van een schoolgebouw ook niet hadden geconformeerd, maar dat had hij al opgemaakt uit mijn vragen over zijn werk. Joggem de Graaf is aan een verwaarloosde longontsteking overleden of meer nog aan een naslepend gemis van Mette. Zijn oeuvre beschreef hij als vensters naar een andere wereld dan die waarin de beschouwer zich bevindt en door die vensters straalt zijn beeldende nalatenschap onverminderd.

FOTO’S:

1. Zelfportret, schilderij (Joggemdegraaf.com).
2. Samba, een van de vele verbeeldingen van Mette, schilderij vrij werk (Joggemdegraaf.com).
3. Nr. 12, Tekening ((Joggemdegraaf.com).
4. ‘Muurdieren’, juni 1971, John F. Kennedyschool, Wheermolen (buitenbeeldinbeeld.nl).

http://joggemdegraaf.com/nl/aktueel
Te zien in… Aflevering 210: Joggem de Graaf, keramieken speelplastiekkunst in Bornwird – RTV NOF
TE ZIEN IN… Aflevering 211: Joggem de Graaf speelplastiek in Nes , Frankrijk en boek (2) – RTV NOF Nieuws

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail