TE ZIEN IN… Aflevering 304: Annaklok in Oentsjerk verwijst naar in beslagname in 1943

OENTSJERK – Het luiden van torenklokken lijkt vanzelfsprekend maar dat is het niet. Op 10 mei 1940, vielen Duitse strijdkrachten vanuit Oost-Nederland ons tot dan toe neutrale land binnen en begon de oorlog. Veel klokken zijn tegelijk monumenten voor die wrede tijd, waaronder de nieuwe Annaklok die de in 1943 geroofde klok in de Mariakerk vervangt.

Gerhild van Rooij

GEALLIEERDEN 1944-1945
In de Eerste Wereldoorlog worden België en ook Frankrijk zwaar getroffen, de landen lijden immense verliezen op alle gebied. De Eerste Wereldoorlog heet daar de Grote Oorlog, Voor Nederland is de Tweede Wereldoorlog ‘de oorlog’. Onze bevrijding in 1944-1945 is vooral te danken aan de inzet van buitenaf in samenwerking met het Nederlands verzet. Vanaf 14 september 1944 is het zuiden van Nederland langzaam bevrijd door de geallieerden, de samenwerkende Engelse, Amerikaanse, Canadese en Poolse legers. Tijdens de hongerwinter 1944-1945 stokt de bevrijding, in het voorjaar gaat de bevrijding door op 18 april is het vasteland van Friesland bevrijd en op de nationale Bevrijdingsdag is 5 mei, geeft het Duitse leger zich over. Het grootste deel van Nederland is dan bevrijd. Op en na 5 mei vallen nog slachtoffers. Op 11 juni kan Schiermonnikoog de Duitse militairen met veerboten af laten voerde en is Nederland bevrijd.

KERKKLOK MONUMENT
Plaquettes, gedenkstenen, eregraven en monumenten eren gevallen burgers en militairen en herinneren aan bepaalde gebeurtenissen en verordeningen van de bezetter. Een van de vele verordeningen van de bezetter was de metaalverordening. Nederlands muntgeld, zilver, sieraden en kunst en ook luidklokken moesten worden afgegeven en ingenomen. In veel kerken herinneren teksten op de minder zichtbare nieuwe bronzen luidklokken in de kerktorens aan de verloren, vaak eeuwen oude met vakmanschap gegoten cultureel erfgoedklokken. Klokken die onvervangbaar zijn en blijven.

OORLOGSTUIG?
De helft van alle Nederlandse luidklokken is door de bezetter uit de kerktorens gehaald. De meeste klokken zijn, evenals de in beslag genomen carillons, naar Duitsland afgevoerd en er omgesmolten tot grondstof om oorlogstuig van te maken. De eigen onvervangbare klank van deze uit Nederland, maar ook uit België en Duitsland gestolen klokken is voorgoed verstomd. Een klein aantal klokken komt terug, zo ook in Oentsjerk. Het wordt stil in 1943, in het dorp, op de wegen of in de velden rond Oentsjerk is de klank van de eigen kerkklokken niet langer een baken in de tijd en hemelse verbinding. De Mariaklok uit 1493 komt na de oorlog terug. Er staan mooie reliëfversieringen open afbeeldingen van Maria met het kindje Jezus en een gekruisigde Jezus. Het Latijnse rondschrift betekent: “Over de afgestorvenen draag ik rouw, de levenden roep ik, de bliksem breek ik, mijn stem is de stem des levens; ik roep u toe, komt tot de Godsdienstige plechtigheden.” De klok wordt herplaatst, maar tot 2021 gaapt daarnaast de leegte op de plaats van de weggehaalde luidklok uit 1786.

SBMT EN SBKG  Noord-Nederland
De SBMT, voluit Stichting Behoud Monumenten in de gemeente Tytsjerksteradiel (SBMT) krijgt een spontane schenking en wil graag een nieuwe tweede luidklok laten maken. Er kon geen beroep gedaan worden op subsidieregelingen van de overheid. En daarom benadert de SBMT, Stichting beheer Kerkelijke gebouwen Noord-Nederland. De SBKG, een Erkend Monumenten Adviesbureau met ERM restauratie – kwaliteit – monumenten keurmerk, stelt een inspiratiebrief op waarmee regionale en landelijke fondsinstellingen zijn benaderd en het resterende bedrag wordt bij elkaar gebracht. De in torenuurwerken gespecialiseerde fa. Vellema te Hallum en Klokkengieterij Reiderland te Finsterwolde maken de luidklok in verhouding 8/9 tot de Mariaklok. Volgens luidklokkenadviseur Jaap Pompstra levert die verhouding de best passende klankkleur.

VLIEGEND LUIDEN ANNO 2021
Na 78 jaar zijn er weer twee luidklokken. In het Proto-evangelie van Jacobus zijn Joachim en Anna omschreven als de ouders van hun dochter Maria, de latere moeder van Jezus. Anna is de naamgever van de Annaklok die op 22 september 2021 naast de Mariaklok uit 1493 geplaatst. Uit de toren van de Mariakerk verspreid zich de prachtige herstelde historische en muzikale klank over de omgeving. De nieuwe luidklok is op authentieke wijze herplaatst aan een rechte as, voor het vliegend, ofwel 180 graden, luiden van de klok. Een krukas, waar het draaipunt meer naar het midden van het totaal gewicht werd gebracht, was een uitvinding om het handmatig trekken aan het luidtouw lichter te maken. Bij het tegenwoordige elektronische luiden, kan weer vliegend geluid worden, dat geeft een beter geluid en daarom kreeg ook de Mariaklok weer een rechte luidas.

ANNAKLOK MEMOREERT 1943
De Friese tekst op de met reliëfs en Annafiguur versierde Annaklok herinnert aan de in 1943 door oorlogshandelingen verdwenen luidklok en getuigt van de inzet vanuit de gemeenschap om de Annaklok te laten maken. De tekst maakt de kerkklok tot een oorlogsmonument voor het dorp:

IN KLOK WAARD FAN US WEINAAM
TROCH IENDRACHT KAAM DE NIJE
DAT WY TROCH IT HEARREN FAN SYN KLANK
TA GOD US RJOCHTSJE YN BEA EN TANK

(Een klok werd ons ontnomen / door eendracht kwam de nieuwe / dat we door het horen van zijn klank / ons tot God richten in gebed en dank).

Foto’s:
1. 10 mei 1940, zwart-witfoto Duitse parachutisten landen in Nederland (Collectie NIOD, Amsterdam, Beeldbank WO2, fotograaf onbekend).

2. Mariakerk in Oentsjerk, lege plek naast Mariaklok (14.7.2021 ‘En we noemen haar Anna’, www.trynwaldenonline.nl/Stichting Behoud Monumenten in de gemeente Tytsjerksteradiel).

3/4. Plaatsen Annaklok, Mariaker; ANNA VOCOR (22.9.2021 foto’s Piet Reitsma).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail