TE ZIEN IN… Aflevering 299: Iconen man en vrouw op bordjes, Bolwerk, Dokkum

DOKKUM – Witte deurbordjes markeren de donkere boogdeuren in witte kozijnen in een gemoderniseerd bakstenen toilethuisje met dubbelfunctie. Er staan zwarte iconen op van een man en nostalgisch weergegeven vrouw. Ze zijn zichtbaar vanaf de autoparkeerruimte en het Bolwerkpad aan de Woudpoortbrug-kanonzijde. Het leugenbankhokje* uit de Wederopbouw aan de waterzijde hoort bij het huisje.

Gerhild van Rooij

ACHTER HET HOKJE
Er liggen meerdere bruggen over het water dat het Dokkumergrootdiep wordt genoemd, een daarvan is de Woudpoortbrug met in gesloten stand een doorvaarthoogte van 1 meter, en breedte van 8 meter. De doorvaarthoogte t.o.v. Kanaalpeil, kan verschillen door eventuele waterstandwisselingen. Voor de Friese boezem ofwel het aaneengesloten stelsel van kanalen en meren in Friesland, geldt één streefpeil: 52 centimeter onder NAP. Vanuit het al beschreven leugenbankje is er prachtig zicht op de doorvaart van de verschillende vaartuigen. Aan de buitenzijde van het leugenbankje bevindt zich een blauwbordje met witte kraan. Achter het leugenbankhokje ligt een toiletgelegenheid. Deze moderne voorziening ligt onder hetzelfde dak als het leugenbankhokje, aan de achterkant tegen de parkeerplaats naast de Woudpoortbrug aan. De gevel heeft aan die kant twee deuren en naast de deur links, met klink en slot, staat rechts op een wit bordje het zwarte huiscijfer 6. Het huisje ligt op het Bolwerk.

STRAKKE MAN
Op het bordje midden op de deur links staat een herkenbaar icoon. Het is een mensfiguurtje met rechte schouders waar op een verticaal vlakje een bol staat, als hoofd op een rechte nek. De figuur staat wijdbeens. De lange broek heeft over de hele lengte rechte brede pijpen die abrupt eindigen. Voeten of schoenen ontbreken, maar toch staat de figuur op het oog stevig. Vanaf de buitenzijde van de schouder loopt de vorm taps omlaag en iets boven de taille is er een opening. De uitstekende vormen zijn de mouwen en eindigen ook weer vlak, handen en polsen zijn niet weergegeven onder de diagonaal gestrekte mouwen, waarmee de figuur ook echt plaats inneemt.

BEELDWISSELING
Het bijna geometrische poppetje op de deur zou nu een androgyn mensfiguur kunnen zijn, maar was na de Tweede Wereldoorlog symbool voor een mannelijk figuur. Het icoontje is mogelijk gemodelleerd naar een geïdealiseerde handwerker. Hij staat er blootshoofds bij, zonder een hoed op of schoenen aan, attributen die met kantoorwerk geassocieerd konden worden en ook zonder klompen aan of een pet boven de ogen, die meestal met agrariërs, knechten en vissers werden verbonden. Ambachtelijk handwerk was hard nodig tijdens de Wederopbouw om het land weer op te bouwen. Veel weergaven van mannen stonden in die tijd voor kracht en vastberadenheid.

GEWELFDE VROUW
De vrouwfiguur op het rechterdeurbordje heeft geen rond bolletje, het lijkt of zij een kort uitstaand kapsel draagt. Ze houdt de ellebogen naar buiten zoals op oude speculaasprenten. De armen versmallen in de onderarm, meer nog bij de pols, die hier wel duidelijk is aangegeven. De handen gaan onzichtbaar op in de bolle bovenkant van de wijde klokvormige rok die boven haar gewelfde kuiten eindigt. De iets naar buiten gedraaide voeten in puntschoenen staan bijna naast elkaar, zoals van een vrouw verwacht werd. Haar puntschoenen passen eerder bij de stadse wereld dan op het platteland en herinneren evenals het kapsel aan de wederopbouw van de jaren vijftig-zestig. In die periode was er weer ruimte om te leven in plaats te overleven, en je mooi te kleden en in de verworven vrijheid meer te genieten van het leven. Het ontwerp op het bordje stelde vooral een, al of niet opgedrongen, nostalgisch vrouwelijk ideaalbeeld voor, dat contrasteerde met de wijdbeense strakkere weergave van een man.

TIJDSBEELD
De interpretatie van oudere, algemeen bekende iconen zoals de man- en vrouwfiguur op de toiletdeurbordjes kan door de tijd heen zomaar veranderen. De iconen op beide bordjes vertelden samen hoe er tegen man-vrouw verhoudingen aangekeken werd en de oude etiquetteregels ten aanzien van houding, kleding en gedragingen van man en vrouw. Anno 2024 zijn er op bepaalde plaatsen bordjes met meer aandacht voor de diversiteit van sekse en gender. Ik zag in enkele grootsteedse musea bij de toiletten al borden met een icoon dat bestaat uit half strakke figuren in broek en half strakke figuur in rok. Maar, mogelijk ziet een aantal van de lhbtqia+ personen de welvingen, wespentaille en kleding op het traditionele bordje op de rechter voor de vrouw bedoelde deur op het toilettenhuisje nummer 6, ook als ideaal om mee naar buiten te treden. De broek, rok en puntschoenen zijn niet meer voorbehouden aan een sekse of gender. De vrijheid van kledingkeuze om je te uiten is voor iedereen veel groter geworden, of het nu om een werkbroek, spijkerbroek, nauwsluitende of juist uitwaaierende rok, pumps of kistjes gaat.

*Te zien in… 298 = deel 1 leugenbankhokje
**TE ZIEN IN… Aflevering 288: Achter klimop verscholen voorziening, doorkijkje in Dokkum – RTV NOF Nieuws

FOTO’S: Gerhild van Rooij
1. Gevel wc-huisje met dubbelfunctie, bij Woudpoortbrug-Bolwerk, Dokkum
2. Manfiguur, deurbordje (detail).
3. Vrouwfiguur, deurbordje (detail).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail