TE ZIEN IN… Aflevering 287: MuseumDrukkerij Grootegast koestert ambachtelijk erfgoed

MUSEUMPLEIN GROOTEGAST – De MuseumDrukkerij nabij Achtkarspelen, koestert historisch grafisch erfgoed en werkt met grafische gereedschappen en ambachtelijke machines uit het computer- en printerloze tijdperk, inclusief typemachines. Iedereen mag hier brieven typen en borden lichten toe met welke machines boeken, kranten, folders of kaarten zijn gedrukt. Het museum en de nostalgische American Dinner (horeca/museum) zijn ingesteld op familiebezoek.

Gerhild van Rooij

PROJECT GRAFISCH DEPOT
Het DrukkerijMuseum is deel van Museumplein Grootegast. Henk Roede, curator-conservator zet zich in om Grafisch Industrieel Erfgoed te behouden voor volgende generaties. De druktechniek heeft veel betekend in de geschiedenis en deze belangrijke bedrijfssector moet niet in de vergetelheid raken, legt hij uit. “Wij doen met ons project Grafisch Depot ons uiterste best om zoveel mogelijk grafisch materiaal te redden van de oud-ijzerboer.” Hij spreekt met passie over het drukken, de geschiedenis en ambachtelijkheid van het drukkersvak, en de bouw, het onderhoud, de revisie en ontwikkelingen van machines voor de grafische industrie. Roede wil de collectie historische materialen en machines goed onderhouden en samen met andere deskundige vrijwilligers kennis delen, de werking van de machines demonstreren hoort bij de betekenis van dit erfgoed onder de aandacht brengen.

INFORMATIEBORDEN
Aan de hekken voor de machines hangen chronologisch informatieborden met foto’s en beknopte uitleg over machines om drukwerk voor te bereiden, te drukken of af te werken door bijvoorbeeld vouwen, rillen, snijden, boren, perforeren en binden. Er zijn veel verschillende machines, onder meer Lettergiet-machines zoals de in 1887 door Tolbert Lanston in de Verenigde Staten uitgevonden Monotype die uit twee apparaten bestaat. Op de toetsen van het keyboard wordt de tekst ingevoerd. De lettertekens worden vervolgens op een ponsband gecodeerd. De zetselmachine is een automaat, bestuurd door een ponsband. Het matrijzenraam in de zetselmachine wordt telkens in een andere stand gebracht, waarna een loden letter wordt gegoten van de matrijs, boven de gietvorm. Wie de borden leest ziet beter waar de machines voor zijn bedoeld.

LOODZETSELS
Ik heb een HBO-theateropleiding en postacademische opleiding audiovisuele technieken voltooid en daarna aan de Grafische (avond)school in Utrecht een grafische ontwerpopleiding afgerond. Machines in het DrukkerijMuseum, ‘zie en hoor’ ik daarom in werking en ik ruik de gerenommeerde drukkerij waar ik naast commerciële opdrachten ook speciale ontwerpen mocht maken en uitvoeren. Wanneer het maar kon, heb ik toen gebruikgemaakt van materiaal dat voor een deel op de nominatie stond om als schroot afgevoerd te worden. Het museum maakt in opdracht nog vergelijkbaar uniek drukwerk op historische machines, van labels, briefpapier en enveloppen, tot kaartjes of bierviltjes. Loodzetsels met letters, randen en symbolen voor geboorte- of rouwkaarten zwengelden mijn creativiteit aan en ik heb decennia zulk drukwerk verwerkt in mijn talige installaties. Ik hoop dat kunstenaars in Grootegast ontwerpen leveren om oude machines in werking te houden. Mensen met dit erfgoed zien werken is aantrekkelijk en houdt de machines op peil en dat inspireert meerdere generaties.

CLICHÉ, CLICHOGRAAF
Bij drukwerk horen ook afbeeldingen. Met een cliché, een soort stempel kan een foto worden afgedrukt, vertaald in puntjes, zoals pixels. De donkere partijen hebben grote puntjes, de lichte kleinere, waardoor het lijkt of er verschillende gradaties grijs te zien zijn. Ik vind het nog magisch: alles is zwart, de ruimte geeft de illusie van grijzen. In het DrukkerijMuseum staat een in 1963 door de firma Hell uit Duitsland gebouwde Clichograaf, die elektronisch een cliché kan maken. Aan de ene zijde wordt een foto of afbeelding gescand, aan de andere zijde wordt de afbeelding in een kunststoffen plaatje gefreesd, zoals toen vooral in de krantenindustrie werd gebruikt.

HANDZETTEN
In hoogdruk wordt de twaalfpuntsmaateenheid Cicero, of Augustijn, gebruikt. Het decimale stelsel heeft in de typografie het twaalfpuntenstelsel uit de Middeleeuwen vervangen. De handzetter staat bij het zetten aan de houten bok en met de zethaak in één hand haalt hij loden letters uit een letterbak, een lade met vlakverdeling, vol letters en spatieplaatjes. Als de regel in de letterhaak gevuld is zet hij die op een galei, een plaat met drie opstaande randen. Meerdere handzetselregels worden met een touwtje bijeengebonden. Voor grote zetsels werd letterlijk ‘alles uit de (letter-)kast getrokken’. De in een gietvorm gegoten loden letters bestaan uit een lood-antimoon-tinlegering. Lood smelt makkelijk en was goedkoop. Na de uitvinding van de boekdrukkunst hebben drukkerijen de loden letters gegoten, daarna ontstonden lettergieterijen. De uitvinding van de zetmachine eind negentiende eeuw bracht het lettergieten weer terug bij veel grotere drukkerijen.
In de MuseumDrukkerij is nog veel meer te lezen, horen en zien, van harte aanbevolen!

FOTO’S: Gerhild van Rooij
1. Henk Roede, curator-conservator, hoeder Grafisch Industrieel Erfgoed.
2. Letterbak, De Museum-Drukkerij, ANBI Stichting Museumplein, Grootegast.
3. Grafisch Industrieel Erfgoed, enkele machines en letterkasten in De MuseumDrukkerij.

Museumplein.nl, De MuseumDrukkerij, Legolaan 1C, 9861 AT Grootegast. 0594-612200, info@museumdrukkerij.nl, museumdrukkerij.nl, American Dinner, 0594-745605, parkeergelegenheid

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail