TE ZIEN IN… Aflevering 284: Uithof Stania State. Skoalleboerd, schooltas L.A.AE. Rengers

OENTSJERK –  In 1934 is de buitenplaats Stania State in gebruik als Uithof van het Friesch Museum, toen nog met sch geschreven. Stania State en park waren niet gratis toegankelijk, er werden objecten getoond uit de collecties van het provinciaal Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde, kortweg Fries genootschap, de oprichter van het Fries Museum.

Gerhild van Rooij

FRIESCH MUSEUM EN VAN EIJSINGA
Begin twintigste eeuw is het Friesch Museum gevestigd op de locatie hoek Koningstraat – Tweebaksmarkt in Leeuwarden. De naam Friesch Genootschap staat in die tijd in grote goudkleurige letters boven enkele ramen in de gevel aan de Tweebaksmarkt. In dit pand is nu Hendrick de Keyser Museumhuis Van Eysinga gevestigd. Het schitterend herenhuis in Lodewijk XVI-stijl is eind 18^e eeuw gebouwd voor Frans Julius Johan van Eysinga en nu een van de museumhuizen waarin de woongeschiedenis van Nederland wordt belicht. In dit pand zijn collecties van het Friesch Genootschap getoond en onderzocht. Het Friesch Genootschap verzamelde kunst, oudheden en cultureel erfgoedvoorwerpen, waaronder ook voorwerpen uit het RTV NOF-uitzendgebied, bijvoorbeeld van de familie Rengers.

UITHOF STANIA
Nanne Ottema was betrokken bij het Friesch Genootschap en de oprichter en conservator van Museum de Princessehof, gehuisvest in het voormalig paleis van Marijke de Meu aan de Grote Kerkstraat, Leeuwarden. Het Friesch Genootschap toonde objecten uit de collectie in het Fries Museum, nu Museumhuis van Eysinga. Niet alle deelcollecties kwamen daar goed uit en daarom zijn er in de eerste helft van de twintigste eeuw verschillende uithoven geopend, waaronder de uithof Stania State in Oentsjerk. Ottema had een collectie skoalleboerden, houten schooltassen, die naar de vorm wel schooldoos, schoolkistje, schoolkast of schoolkastje genoemd en ook bekend zijn onder de Friese naam skriuwboerd. De meeste skoalleboerden van Ottema in het Fries Museum, de Princessehof en Uithof Stania waren uit Friesland afkomstig.

HINDELOOPER STIJL
In het huidige Fries Museum aan het Zaailand in Leeuwarden is binnen de tentoonstelling Het verhaal van Fryslân in de Historische Hindelooper Kamer een skoalleboerd of houten schooltas getoond. De kamer en tas waren eerder te zien op de locatie Museumhuis van Eysinga. Het skoalleboerd op de tegelwand naast de houten deur draagt de initialen B I. Op het schuifdeksel staat een prachtige meerkleurige schildering van een vogel op tak en enkele bloemranken geschilderd op rood font in de zogenoemde Hindelooper stijl. Het prachtige skoalleboerd heeft sierranden uitgevoerd in Fries kerfsnedewerk en bovenaan de verlengde achterzijde is een uitgesneden zonnerad te zien, een van de vele symbolen of motieven in de kerfsnedetechniek.

OKS, OTTEMA KINGMA STICHTING
Diverse skoalleboerden staan afgebeeld op de website van de Ottema-Kingma Stichting, kortweg OKS en genoemd naar de vermogende notaris Nanne Ottema en zijn vrouw Grietje Kingma (06.08.1873-29.09.1950). Op de website staan twee portretten (olieverf) van schilder Jan C. Tiele, van de naamgevers. Ottema werd op 4 mei 1874 geboren als kind van het echtpaar Allert Ottema (notaris) en Maria Franciska Fellinga. Hij werkte van 1900 tot 1918 als kandidaat-notaris en volgde in 1918 zijn vader op tot 1949. Allert is in 1918 zittend, met gevouwen handen door Ids Wiersma geportretteerd in krijt en aquarel. Nanne trouwde op 13 december 1900 met de in Leeuwarderadeel geboren Grietje Kingma, het huwelijk bleef kinderloos. Nanne had als kind al interesse in geschiedenis en kunst en verzamelen. Hij was kunsthistoricus, publicist, bestuurder, politicus, strijder voor natuur- en cultuurbehoud, museumstichter, filantroop en voor Friesland en Nederland een belangrijke figuur op het gebied van roerend en onroerend cultureel erfgoed. De OKS startte haar werkzaamheden in 1955, na het overlijden van Ottema en heeft tot doel: Het bevorderen van kunst- en cultuurhistorie in Friesland.

STANIA, SCHOOLTAS RENGERS
Ottema schreef onder meer voor het Friesch Genootschap boeken, brochures, verslagen en artikelen over kunst en erfgoed. Hij publiceerde als conservator van keramiekmuseum het Princessehof over de daar getoonde collecties. De Princessehof valt nu onder het op het Zaailand gevestigde Fries Museum. Nanne was een gepassioneerde verzamelaar van erfgoed, oudheden en kunst en in 1951 verschenen bij het thema Reisvalies onder de titel ‘Uit de oude Friese cultuur, lt Skoalle-boerd’ twee beschouwingen van hem over de herkomst van de houten schooltassen of skoalleboerden uit de collectie van Museum het Princessehof. De Friese onderzoeker van cultureel erfgoed laat daarin weten dat hij rond twintig oude skoalleboerden bijeenbracht voor zijn museum, en schenkt ook aandacht aan het oude eikenhouten exemplaar met daarop de naam Jr. L.A.AE. Rengers.

ILLUSTRATIES:
1. Hindelooper kamer van het Fries Museum (foto Gerhild van Rooij).
2. Naam Jr. L.A.AE. Rengers op eikenhouten Skoalleboerd (historische foto, 1951).
3. Hindelooper skoalleboerd in Hindelooper kamer, Fries Museum (foto Gerhild van Rooij).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail