TE ZIEN IN… Aflevering 278: Hemelbouwertje, Dijkstra, Hektor, Van der Kooi en Eise Eisinga

BURGUM/FRANEKER – Prentenboek het Hemelbouwertje van Arjen Dijkstra is een historisch verhaal met spetterende tekeningen van Mark Hektor. Hemelbouwertje Eise bouwde het Eise Eisinga planetarium, sinds september 2023 Koninklijk UNESCO Werelderfgoed en het oudste nog lopende planetarium ter wereld. Hektor keek ook naar het portret van Eise Eisinga  door W.B. van der Kooi.

Gerhild van Rooij

CANON
Eise Eisinga staat in de canon van Nederland en Friesland. Zijn Eise Eisinga planetarium heeft tien jaar op de voorlopige lijst van aanvragen gestaan voordat het in 2021 door Nederland is voorgedragen voor een plek op de werelderfgoedlijst van Unesco. De Unesco heeft het huis in Franeker bezocht om de unieke waarde van het planetarium te beoordelen en tijdens de 45e sessie van de Commissie voor het Werelderfgoed in Riyad op 19 september 2023 is het Planetarium Eise Eisinga toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst. Arjen Dijkstra (directeur van Tresoar) is gespecialiseerd in geschiedenis en wetenschap en achterhaalde het ware verhaal achter de geromantiseerde verhalen over Eise Eisinga en zijn huisplanetarium.

HET HEMELBOUWERTJE/ IT HIMELBOUWERKE
Arjen Dijkstra is oud-directeur van Het Universiteitsmuseum in Groningen en laat kinderen graag kennismaken met wetenschap en techniek. Naast het al herdrukte boek De hemelbouwer, een biografie van Eise Eisinga  bedacht Dijkstra een kinderversie dat in twee talen verscheen onder de Nederlandse titel Het hemelbouwertje en de Friese titel It Himelbouwerke. Het zijn prachtig geïllustreerde prentenboeken en ideaal om samen te lezen.

HEMELBOUWERTJE EISE DOOR HEKTOR
Wetenschapcommunicator en illustrator Mark Hektor behaalde in Groningen een Master of Science- MS Wetenschapscommunicatie en werkte onder meer voor het Universiteitsmuseum in Groningen. Hij maakt lastige onderwerpen graag begrijpelijk voor kinderen. Zijn volle prenten met naast Eise ook cartooneske tijdgenoten en bezoekers aan het planetarium uit later eeuwen zijn met vaart en humor getekend. Er is een veelheid aan historische illustraties in verwerkt van berekeningen en boeken over sterrenkunde en meetkunde tot gereedschappen van wolkammers en astronomische instrumenten. Op de omslag is al te zien hoe Hemelbouwertje Eise een ster wil aanraken, maar er niet bij kan komen. Naast hem staat op een onaf raderwerk uit het planetarium  een langsnavelige vogel. Is het de ooievaar van de gevelsteen in de halsgevel van het toekomstige huis met planetarium van Eise? Kinderen zien hoe Eise later met hulp van anderen thuis iets baanbrekends bouwt, zijn huisplanetarium of miniatuurhemel. Ook het al in 1967 als rijksmonument erkende huis met klokgevel aan de Eise Eisingastraat is te zien en veel meer.

WILLEM BARTEL VAN DER KOOI
Willem Bartel van der Kooi (Augustinusga, 1768 – Burgum, 1836) was een beroemd portretschilder en eerder Lector in de Tekenkunst aan de Franeker Academie, de tweede universiteit van Nederland. Hij schilderde Eise Eisinga (Dronrijp 1744 – Franeker 1828) zittend in zijn stoel aan tafel onder zijn huiskamerplanetarium met op tafel astrologische voorwerpen, waaronder ook het zogenoemde kleine Eise Eisinga Planetarium. Jonkheer Idsert Aebinga van Humalda, een schoolvriend van Eise, bekostigde het portret dat officieel een cadeau van de stad Franeker was. Het op 14 november 1827 aan de toen 83-jarige Eisinga geschonken portret hangt nog steeds in het oude stadhuis van Franeker. Een uitsnede van Eise uit dit wereldberoemde portret siert vele boeken, catalogi, kaarten, postzegels, dvd-films over Eise en zijn planetarium, waaronder de vensters van de Canon van Nederland en Canon van Fryslân, die herinneren aan de kennis en vaardigheden van deze bijzondere Friese wetenschapper en ondernemer. Kunstenaars nemen het schilderij vaak als uitgangspunt voor een moderne versie van Eise Eisinga.

SCHETS NAAR SCHILDERIJ EISE
Achterin het boek staan verschillende geschetste karakters met enkele aanwijzingen ernaast. Naast moderne portretten van een astronaut en koningspaar staat rechts van deze beroemde bezoekers aan het planetarium een meisje ten voeten uit. Ze houdt, net als op de omslag, gereedschap vast: “Zusje? Dat ook dingen wil bouwen”. Bij een portret van Eise staat: “brede kin”, “stof jas”. Hij is gemodelleerd naar het portret door Van der Kooi, heeft dezelfde houding het hoofd iets gedraaid en genegen maar Eise lijkt jonger dan 83 jaar. Zijn oogopslag lijkt op de Eise, zoals Klaas Joh. Sannes in 1823 heeft weergegeven.* Daarnaast heeft Hektor los een oog en de neus geschetst, gevolgd door een oudere Eise en face en een heer ten voeten uit met hoed en in broek, hemd, vest en jasje met bungelend zakhorloge: “klokkenmaker?” Een naar een ster kijkende jeugdige Eise sluit de rij.

*Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

PRENTENBOEK: Arjen Dijkstra. Het Hemelbouwertje. De Gordyk, 19-10-2021, Noordboek, 24 ongenummerde pagina’s. Kleurenillustraties Mark Hektor. 187 gram, 225x165x14 mm. ISBN 9789056158514. Fries: It Himelbouwerke ISBN 9789056158521. Prijs € 7,90.

FOTO’S: MARK HEKTOR
1.  Arjen Dijkstra. Het Hemelbouwertje Detail omslag, de jonge Eise reikt naar een ster, staand op boeken en berekeningen voor zijn planetarium.
2.  Het Hemelbouwertje.  Eise Eisinga planetarium, huiskamerplafond en bedstee.
3.  De jonge en oudere Eise en enkele andere karakters uit het Het Hemelbouwertje.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail