TE ZIEN IN… Aflevering 274: Agave wonderbomen bij de kerk in Ryptsjerk

RYPTSJERK – Het donkergroene meerdelige smeedijzeren hekwerk aan de entreezijde van het PKN-kerkgebouw bevat vier gelijk gekleurde pilaren. Twee pilaren staan naast de dubbele entreedeuren, de andere twee sluiten aan weerszijden aan op een kleiner hek en eindigen tegen de beukenhaag. Elke pilaar is bekroond met een zilverkleurige agave of wonderboom in zilverkleurige pot.

Gerhild van Rooij

WONDERBOOM
De eerste agave die naar Europa werd overgebracht was de Agave Americana. Columbus en de Spanjaarden waren onder de indruk van deze enorme plant met stijve, dofgrijze tot blauwgrijze bladeren. De Spaanse overheersers van Mexico noemden de Agave de ‘boom der wonderen’. De Inca’s en de Azteken maakten van de weinig elastische, lange en taaie bladvezels van de agave sisal, een prachtig product, maar touwen en trossen van sisal worden snel aangetast door zeewater. De scherpe doorns aan het eind van de bladeren zijn ook gebruikt als naalden of spijkers. Uit het sap van de jonge bloeiende agavesteel werd suiker, honing, azijn en wijn verkregen. De Maya’s destilleerden het sap van de bladen van de Agave Tequilana tot de geestverruimende alcoholisch tequila en dronken dit ter ere van de godin Mayahuel. De huidige Mexicaanse nationale dranken tequila en pulque worden eveneens door gisting uit agavesap bereid.

SYMBOOL RUST
De groenblijvende agave ziet er exotisch uit. De plompe, vlezige bladeren met meestal stekels voorzien van een waslaag en een venijnige punt op de bladrand, mogen niet beroerd worden, de bladpunten zijn zeer kwetsbaar en breken makkelijk af. Jonge bladen van de agave americana staan meestal iets omhoog, oudere stijgen S-vormig op met de top omlaag. Die zelfde, zware, dikke agavebladeren zijn een vochtreservoir voor de agave en blijven zelfs bij de hevigste stormen in rust. De plant dankt haar betekenis als ornament binnen het christendom aan deze standvastigheid. De agave staat voor innerlijke rust en zielenrust, waaronder ook de rust van het (samen) beleven van het geloof of van de plaats van samenkomst voor erediensten. Ornamenten, beelden en afbeeldingen in en rond kerken, toegangspoorten, muren of hekwerken rond begraafplaatsen of zelfs op grafmonumenten bij de laatste rustplaatsen herinneren aan het geloof en het tijdelijk bestaan. Het smeedijzeren hekwerk met de agaven in potten staat bij Rijksmonument 35677, het kerkgebouw van de PKN, Protestantse gemeente Ryptsjerk. Dit hekwerk vormt een dubbele entree, naar het pad naar de hoofdentree waardoor kerkgangers de kerk binnen- of uitkomen en naar het door een dichte beukenhaag omgeven kerkhof rond de kerk.

AGAVE IN POTTEN
De agaven op de hekpilaren zijn verbeeld als sierplanten in potten. Agaven in potten en terraskuipen, of solitair geplant in bij voorkeur droge gronden, staan vaak als blikvangers op zichtlijnen in buitenplaatsen. De agave was een statussymbool en de bloei was lange tijd een sensatie. De kolossale stengels, dikker dan een arm konden tot negen meter hoog worden. In1757, het jaar waarin de kerk van Ryptsjerk is gebouwd verscheen een lithografische gravure met botanische tekening van een bloeiende Agave Americana. Op dit kunstwerk staat onderaan diagonaal een schaalstok met daarop Schale van Seven Rhijnlandsche voeten,  de stok rust op de grond rust en op een van de agavebladen en heeft een meterlengte van van 7 x 0,341 meter, totaal dus 2,198 meter. De grootte van de agaverozet en bloeistengel was en is nog altijd indrukwekkend.

OPDRACHT
In de ondermarge van de prent staat de titel en opdracht: “De Americaansche Aloë van Clusius, of de Agave van Linnaeus, Welks getande bladeren met doornen, en welks steng met tacken bezet zyn: Hebbende in den Zomer van het Jaar 1757 Gebloyt bij JAC: Schuurmans Stekhooven, Bloemist te Leiden, en welks afbeelding word opgedragen aan een Hoog Geleerden Heere David van Royen, hoogleraar van Kruijdkunde op ’S Lands Hooge School te Leiden; door Zijn Ed: DW dienaar J. Augustini.” De onderste regel luidt: “Te Bekomen bij J. Augustini te Haarlem”, de uitgever is ook linksonder de plaatrand genoemd: J. Augustini ad Viv. Del. Hij heet voluit Jacobus Luberti Augustini. Rechtsonder de plaatrand staat de prentmaker A. Delfos fecit, voluit Abrahan Delfos. In 1757 was er geen internet of google. In die tijd was de plaat van de bloeiende Agave met haar grote grondstandige bladrozetten voor geleerden en geïnteresseerden die de bloei niet zelf konden komen bekijken een bijzonder beeldverslag en dat is het nog. Elk bladrozet bloeit maar eenmaal, na acht tot 20 jaar, maar in kassen en ons pand soms pas na vijftig jaar waarna de rozet afsterft. De Agave americana maakt meestal eerst uitlopers en leeft voort in die nieuwe rozetten.

FOTO’S:
1. Agave in pot, detail hekpilaar en boomtoppen, kerk, Ryptsjerk.
2. Deel hek met hekpilaren voor de PKN Kerk in Ryptsjerk.
3. Agaven in pot, detail hekpilaar en gevel PKN kerk, Ryptsjerk.
4. Botanische tekening van bloeiende Americaansche Aloë of Agave plant, uit 1757, plaatrand hoogte 64,1 cm × breedte 42,5 cm, zie tekst (prent RP-P-1903-A-23171, Rijksmuseum).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail