TE ZIEN IN… Aflevering 273: Dokkum, Luchtig, Noord-Fries landschap, dorps- en stadsgezicht

DOKKUM – In de tussenexpositie Luchtig in Museum Dokkum hangen geschonken en aangekochte werken naast langdurige bruiklenen. In de tekeningen en schilderijen van panoramische landschappen, stadse hoekjes en scenes, dorpsgezichten, havengezichten, waterlopen, dijken, terpen en wadden uit de zeventiende tot eenentwintigste eeuw figureren ook mensfiguren. Ze passeren elkaar het jaar rond tussen flora, fauna, huizen en kerken.

Gerhild van Rooij

VERANDERING
Museum Dokkum heeft het schilderwerk afgerond en de tussenexpositie Luchtig ingericht, die een bijzonder inkijkje geeft in de verzameling, maar geen opening of poster kreeg. Bekende, minder bekende en onbekende kunstenaars zijn geïnspireerd door Dokkum en het land en water in Noardeast-Fryslân. Lucht overkoepelt het land en wat daarbinnen ligt, stroomt, leeft, op- en afgebouwd wordt, reflecteert buitenaards licht of lichtbronnen die de mens ontsteekt. In de vorige wisselexpositie KIEK, kwamen in grote kleur- en zwart-witfotoseries en digitaal, ook de luchten boven Dokkum en gebied tot aan de wadden aan bod, als visitekaartje. Stadsfotograaf Marit van den Anker bracht de huidige regionale dynamiek in alle jaargetijden en hanteerde net als fotograaf Peter Sauermann in zijn veelzijdige solo-expositie Instant-APP in Museum Dokkum vaste maten in de presentatie. Luchtig toont schilderijen in olieverf op doek, hardboard of paneel, aquarellen en pasteltekeningen, verf op doek of metaal van verschillende kunstenaars en uit meerdere eeuwen en er is geen lijst of formaat gelijk.

HALVEMAANSPOORT EN HAVEN
Het eerste werk is een vol, gekleurd stadsgezicht onder donkere lucht in brede zwart/gouden lijst (41×32 cm), een aquarel van J.L.F uit 1827 getiteld De Halvemaanspoort en haven te Dokkum. De varende figuren, ruiter, vrouw met juk en zittende figuren laten zien hoe er geleefd en gewerkt werd. Het werk is een weergave van een achttiende eeuwse, kopergravure uit Vaderlandsche gezigten, of afbeeldingen van den tegenwoordigen staat der Vereenigde Nederlanden in den jaare 1786 [-1792] naar het leven geteekend door J. (Jan) Bulthuis [later naar ’t leven geschetst door J. Gardiner Visscher] en in het koper gebracht door K.F. (Karel Fredrik) Bendorp. Onder de gravure (16×23,5 cm) staat links J. B. d, waarbij d staat voor design, ontwerp, tekening van Bulthuis. Rechtsonder en ook in het beeld staat K.F. B. f., van fecit, (gravure) gemaakt door Bendorp.

HENDRIK BRUINING
De Friese schoolmeester, kinderboekenschrijver, tekstdichter, tekenaar, schilder Hendrik Bruining (16.1.1850-19.4.1925) is op 13.6.1925 geëerd in De Prins der geïllustreerde bladen: “Bruining bekend door zijn kindergedichten en prozawerken voor de jeugd, was een bekwaam aquarelschilder. Dokkum verloor een harer beste inwoners.” Ruim een kwart van Luchtig is geschonken en gelegateerd werk van Bruining: Landschap met huisje en brug, Wintertafreel Harddraversdijk, Keereweer te Dokkum, Huisje Hantumerweg, Onbekende titel, en Swanneplaets te Aalsum zijn aquarellen, een tweede Zwanenplaats te Aalsum is op board  geschilderd in olieverf. De sfeervolle impressies geven meest nog herkenbare hoekjes in de stad weer of panden en wegen in landschappen rond Dokkum. In het A-B-C over Oud Dokkum (een gedicht van W. Timmerman uit 1928) staat: “K is ut Keereweer, dat is gien deftige straat”, bij Bruining is hetzelfde Keereweer schilderachtig. Zijn aquarel Drie hazen uit 1909 (44,5 x 31,4 cm) toont verschrikt staande kinderen voor een staande haas in een licht, open landschap, smal gelijste en in passe-partout, een groot contrast met de Halvemaanspoort en haven Dokkum ernaast. Bruining heeft zich in de kinderen ingeleefd en inspireerde 33 jaar na zijn overlijden graficus Dick Hageman, toen werkzaam bij Reclamebureau Hallema en Molema, Leeuwarden tot de ‘luchtige’ prentbriefkaart Nu speelt zij voor een boerinnetje, een dichtregel uit Bruinings gedicht Het boerinnetje. In de vitrine bij de zaal zouden luchtig geïllustreerde boeken van Bruining een mooie aanvulling zijn.

TERP SIONSBERG EN MOLENS
De Uithof van onze Lieve Vrouwe ten Serge was bekend als de aan een zijweg (reed) langs de Hogedijken gelegen Sionsberg op de terp achter Houtfabriek van Oberman. De met bomen omzoomde oprijlaan en brede gracht rondom Sionsberg vormden met de nabije watermolen vanaf de Strobosserweg een schilderachtig vergezicht tegen de oude zeedijk. De terp en bouwwerken zijn verdwenen. Sionsberg Dokkum rijst op uit de dromerige pasteltekening (87×80 cm), van B. Buenck uit 1913. De bruikleengever, Firma J.B. Wolters, gaf dit werk uit als een vlakkere schoolplaat, die eerder werd getoond in het museum Dokkum. Uit het depot zijn er schilderijen met soms een beschadiging in werk of lijst, ongedateerd en van onbekende schilders zoals het 99×66 cm grote Molen met woonhuis, Hanspoort Dokkum, olieverf op doek in 1940 geschonken door K. van der Laan, en het 50×74 cm grote Molen aan water op metaal. Zulke werken verrijken het cultuurhistorisch perspectief op Dokkum en omgeving. Natuurlijk ontbreken werken van Ids Wiersma niet, maar die worden vaker getoond.

KOOS HIEMSTRA, DINIE OOSTERHUIS-ZURING
Een aantal kunstwerken was al te zien in de museumzaal Dockum, de 77 jaar vrij expositie en in It Fiskershúsje in Moddergat in Luchtoorlog boven Noardeast-Fryslân. In Moddergat hing een oantinken oan Raerd van oud-FRIA-collega Koos, voluit Jacoba, Hiemstra (Raard, 12.10.1930 – Damwâld 4.8.2022). Dit schilderij sierde haar rouwkaart en is een van vier schilderijen over Raerd die zij in 2020 aan het museum schonk. Het hangt in Luchtig naast het door een grote machine gedomineerde olieverfschilderij Aardappeloogst  (doek 101×85 cm) van Dini Oosterhuis-Zuring (2020), en een dorpsgezicht van Klaas Koopman. Koos vertelde in Damwâld tussen haar landschappelijk en abstracte werk en ook in mijn atelier graag over Friesland en de generaties Van Kleffens die heer en meester waren in Raard, en in Dokkum meermaals het ambt van burgemeester en wethouder vervulden. Eelco van Kleffens werd zelfs minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet Gerbrandy. De weg naar Lichtaard heet Van Kleffensweg en daaraan staan de monumentale boerderijen Noord Kleffens en Zuid Kleffens die op het haar dierbare schilderij staan.

HORIZON KOOPMANS, RISPEN EN MEER
Klaas Koopmans zette bijna expressionistisch het zomers terpdorpje Jouswier dun tegen een hoge horizon, het vet geschilderde weiland ervoor beslaat twee derde van het doek en is met vaart geschilderd, dichtbij de natuurlijke kleuren. Net als het blauwwitte Winterlandschap Wieum van de sympathieke autodidact Jo, Jacobus, Rispens (1914-2002), ook oid-FRIAlid, komt dit werk uit de collectie L. van der Kerk en is het een bruikleen van de Ottema-Kingma Stichting. Schilder- (pen-)tekenaar, aquarellist Rispens zet de contouren van het dorpje Wierum en geboomte juist laag, op twee vijfde boven sneeuw, ijs en vogels, mogelijk kuifeenden. Er is in Dokkum veel meer romantisch, precies, naïef, vrijer, theatraal werk te zien dan in deze beschrijving past. Luchtig is ideaal voor (groot-)ouders om (klein-)kinderen te laten zien hoe Dokkum en omgeving gezien werd, veranderde en hetzelfde bleef. Wegdromen in de nostalgie of een kunstwerk kan ook, bijvoorbeeld in het sluitstuk, een 30×107 cm grote aquarel Panorama | skyline Dokkum, uit 1941van Chris van Kammen (1910-1971).

EXPOSITIES
‘Luchtig, objecten uit de collectie en langdurige bruiklenen. Museum Dokkum, Diepswal 27, tot eind Kerstvakantie, museumdokkum.nl
Museumkerk Eben-Haezer, Wierum. Werk Jo Rispen op afspraak: bylsma10@gmail.com

Foto’s Gerhild van Rooij:
1. Jacobus (Jo) Rispen (1914-2002), Winterlandschap Wierum, circa 1980. Olieverf, doek 60×80 cm. Bruikleen OKS.

2. C. van Kammen (1910-1971). Panorama | skyline Dokkum, 1941, Aquarel, 30×107 cm, detail: wapen van Dockkum, Garagebedrijf | Houtstek de Wint | directeurswoning en Melkfabriek De LEIJMPF | Gem. GASFABRIEK, twee gashouders | Verlaat | N. Bolwerk achter Vellenpark | Hervormde GROTE KERK | Rooms.Katholieke Kerk | Pijp Suikerwerkfabriek Fortuin | Stadhuiskoepel.

3. Melkfabriek Leijmpf (later Spikerfabriek, nu Jumbo) en gashouder (foto Oud-Dokkum).

4. Halvemaanspoort en haven te Dokkum, J.L. F. en Drie Haasjes, H. Bruining.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail