TE ZIEN IN… Aflevering 253: Dankowa, Indisch Monument De geest overwint (deel 3)

Nederland – Het Indisch monument De geest overwint van Jaroslawa Dankowa staat bij de Haagse bosjes, Prof. B.M. Teldersweg. Het is een eerbetoon voor de groepen Burgers voormalig Nederlands-Indië en Militairen in dienst van het Ned. Kon. 1940-1945. Mede dankzij registraties van de 15 augustus 1945 herdenkingen op televisie (NOS) is dit monument nationaal bekend.

Gerhild van Rooij

VERHEY, SAMKALDEN
Ruim veertig jaar na de bevrijding was er emotioneel ruimte om voorjaar 1986 plannen te maken voor een monument dat uitdrukt wat de toenmalige Nederlands-Indische bevolking in Zuidoost-Azië, burgers en militairen, in de strijd en tijdens de Japanse bezetting, had doorgemaakt. Harry Verhey, oud-verzetsstrijder en oud-wethouder in Amsterdam, leidde het Adviescomité Oorlogsherdenkingstekens van het toenmalige ministerie van WVC. Als lid van de Uitkeringsraad die besliste over WUVuitkeringen aan oorlogsslachtoffers, kende hij de levenslange invloed van het oorlogsleed in Zuidoost-Azië. Onder voorzitterschap van Ivo Samkalden, burgemeester van Amsterdam, die als oud-ambtenaar Binnenlands Bestuur in Nederlands-Indië in meerdere Japanse kampen had gezeten, is de Stichting Indisch Monument opgericht, Verhey werd voorzitter van het comité van uitvoering.

KEUZE
Diverse organisaties en particulieren brachten fl. 330.000,- bijeen, herhaalde oproepen van de AVRO ‘stort een bijdrage voor het Indisch Monument’, leverde circa fl. 70.000,- op. Het ministerie van WVC verhoogde dit tot fl. 480.000. Najaar 1987 kozen de stichting en de gemeente Den Haag uit 33 inzendingen het ontwerp van Jaroslawa Dankowa (Sofia, 16 februari 1925 – Den Haag, 12 februari 1999). Enkele Indische organisaties hadden liefst een beeldhouwer met Indische achtergrond gezien, maar Dankowa was als Bulgaarse vluchteling bekend met terreur, lijden en angst. In 1977 organiseerde ze zelf in Kunstenaarsvereniging Pulchri Studio een expositie over verschrikkingen van de oorlog. Haar beelden sluiten daar op aan, ook De rechters (1991) voor het Paleis van Justitie, naar het kleiner model uit 1985, subliem in vorm en uitdrukking. Het vijf meter hoge monument met 17 manshoge bronzen moest voor 15 augustus 1988 af zijn, een titanenwerk. Dankowa was, opgaand in haar zeer intense werk, van een ladder gevallen, verloor tijd met revalideren, maar kon de groep langgerekte, uitgemergelde figuren met hun expressieve gezichten en gebaren op tijd voltooien. Bij de herdenking heeft Hare Majesteit Koningin Beatrix het Indisch Monument De Geest overwint onthuld, tot nu toe vinden de herdenkingen hier plaats.

JAROSLAWA DANKOWA
Jaroslawa Petrowa Dankowa, jongste kind van Peter Dankoff (1881-1949), apotheker, oprichter van de eerste apotheek in Bulgarije, vertaler en dichter en Bozjana Iw. Prokertowa (1894-1967), wiskundige en apotheker, groeide op in een welgesteld Grieks-orthodox gezin. De zeer belezen ouders lieten hun drie dochters naar internationale scholen gaan waar ze Tsjechisch, Frans, Duits en Engels leerden. In 1943, na haar gymnasiumexamen, werkte Jaroslawa drie jaar als assistente in de apotheek van haar ouders en studeerde aansluitend farmacie in Praag omdat die studie in het vanaf 1944 communistische Bulgarije niet meer werd aangeboden. In 1948 grepen de communisten de macht in Tsjecho-Slowakije en vluchtte ze met Hendrik Cornelis van den Broek (1906-1980), naar Nederland. Zoals bij velen die voor het nivellerende Communistische regime vluchtten, had deze periode van angst, onderdrukking, willekeurige afstraffingen, vrijheidsberoving, druk om je te conformeren en zelfs je familie aan te geven wanneer die zich niet neerlegde bij de toenmalige regels en uitsluitingen, blijvend invloed op haar.

BEELDHOUWEN
In 1949 werkte Jaroslawa als verpleegster in Londen en trouwde daar met Johan Wouter Vermeulen (1920). Ze scheidde begin 1950 in Nederland en trouwde eind dat jaar in Rotterdam met boekhouder, vertegenwoordiger Hendrik Cornelis, met wie ze gevlucht was. Ze verhuisden in 1954 van Rotterdam naar Voorburg. Dankowa leerde snel Nederlands en werd vertaalster van Engelse en Franse wetenschappelijke teksten. Geïnspireerd door haar in Noorwegen getrouwde zus, beeldhouwster Stefanny Hillgaard-Dankowa, volgde ze in 1958 wekelijks beeldhouwles bij Rudi Rooijacker aan de Vrije Academie in Den Haag.

UITGEREKT
Ze werkte als autodidact in haar atelier en toonde in 1962 werk in groepsexposities in Den Haag (Gevangenpoort, Haagse Salon/Pulchri en Alveka). Jaroslawa was lid van Pulchri Studio en de Haagsche Kunstkring. Na terracotta en aluminiumbeton werkte ze later in de jaren zestig met rubber, staal, ijzer en brons. Hoewel op het oog gesetteld, weerspiegelt haar oeuvre over reizen, vluchten, afscheid, trappen, liften en de invloed van de massa, een wel door humor verlicht ontheemd zijn. In 1969 eindigt haar huwelijk en eind jaren zestig krijgen uitgerekte mensfiguren een monumentalere uitdrukkingskracht. Later woont ze samen met acteur Wim Frederik de Haas 1926-2016), ze trouwen in 1989 in Den Haag, het jaar nadat haar Indisch monument is voltooid.

FIGUREN INDISCH MONUMENT
Zeventien mannen, vrouwen en kinderen in gestileerde sarong, lompen of rafelige kniebroek staan voor een open weef-hekwerk, symbool voor saamhorigheid en de omheining rond van hun vrijheid beroofde gevangenen. De groep roept herkenning op met door de bezetter veroorzaakt lijden, pijn, wanhoop, rouw, de baar met doden, troost zoekende gevangenen, protest, wakker geschud met opgeheven hoofd en gebalde vuisten strijdlustig de toekomst ingaand terwijl een ander naar de bevrijding wijst, een kind vooruitschuift, een nieuwe generatie met hoop op betere tijden. Over dit beeld voor alle Nederlandse burgers en militairen die slachtoffer waren van de Japanse bezetting (1941-1945) van voormalig Nederlands-Indië en de omgekomen Indonesische Romusha’s, onder valse voorwendselen geronselde dwangarbeiders staat in 20 jaar het Indisch monument (15augustus1945.nl, 2008): de hoop dat dit monument als waardering voor moed, standvastigheid en vast vertrouwen dat tienduizenden in Nederlands-Indië hebben getoond in de overwinning op een wrede onderdrukking, de opgeroepen solidariteit tussen hen die in Nederland de oorlog beleefden, en hen die dat in Nederlands-Indië deden, een grondslag legt met toekomstwaarde.

1941-1945
Duitsland capituleerde op 5 mei 1945, 8 december 1941 viel Japan Nederlands- Indië aan, begin 1942 volgde de bezetting door Japan. De capitulatie van Japan op 15 augustus 1945, kort na het Amerikaanse bombardement op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki, was het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden. 8 DEC. 1941 – 15 AUG. 1945 staat er tegen de bovenste trede van het witmarmeren, licht gebogen drietrapsvoetstuk en DE GEEST OVERWINT. Op de middelste trede ligt een ingegraveerde lessenaarskaart van Nederlands-Indië voor 10 van de 26 marmerplaten van het hoge voetstuk. Erboven de rouwende vrouwen en doden en eronder TWEEDE WERELDOORLOG NEDERLANDS-INDIË’.

ILLUSTRATIES
1. Jaroslawa Dankowa Indisch Monument, herdenking (Art at site).
2. Jaroslawa Dankowa, Indisch Monument (2008, Pauline van Til, Wikipedia).
3. Jaroslawa Dankowa, Indisch Monument, rechts (2010,  Rechts, CCSA).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail