TE ZIEN IN… Aflevering 250: Bijwonen 15 augustus herdenking in Den Haag (deel 1)

Nederland herdenkt jaarlijks op 15 augustus het officiële eind van de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden en alle slachtoffers die tijdens de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederlands-Indië zijn gevallen. Iedereen mag in Den Haag de herdenking bij het Indisch Monument (1988) van Jaroslawa Dankowa bijwonen.

Gerhild van Rooij

VLAGINSTRUCTIE
Voor 15 augustus geldt een officiële vlaginstructie, de herdenking hoort tot de drie Nationale Herdenkingen. Velen dragen op deze Bevrijdingsdag een Melati, de Indische jasmijn, nationaal symbool van respect, betrokkenheid en medeleven. Er wordt stilgestaan bij het leed dat miljoenen inwoners van het Nederlands Koninkrijk en een divers deel van onze huidige samenleving diep getroffen heeft. Kort na de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki, is Japan op 15 augustus 1945 gecapituleerd. Twee dagen later riepen de Indonesische nationalisten Soekarno en Hatta de Indonesische onafhankelijkheid uit. In het machtsvacuüm na de oorlog was er onnoemlijk geweld tegen iedereen die Nederlands of Nederlands gezind zou zijn. Grootschalig oorlogsgeweld, honger, dwangarbeid, geweld, vernedering, terreur en sadistische tirannie trokken diepe sporen. Op erevelden in en buiten Indonesië zijn 25.000 Nederlandse doden begraven, op (nog) onbekende plekken liggen Indonesische slachtoffers die nooit een speciale begraafplaats hebben gekregen.

VOOR ALLE SLACHTOFFERS
De oorlog tegen Japan was op 8 december 1941 begonnen met hevige gevechten op zee en in de lucht en aan beide kanten slachtoffers. Nederlands-Indië werd vanaf 1942 bezet door Japan, bondgenoot van Nazi-Duitsland in Zuidoost-Azië. Het Indisch monument is opgericht voor alle slachtoffers van de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. De oorlog trof alle bevolkingsgroepen van de koloniale samenleving in de Archipel, onder wie Indonesiërs, Molukkers, Indo-Europeanen, Europeanen, Papoea’s, de Joods-Indische en Chinees-Indonesische gemeenschap. Honderdduizend kinderen en volwassen burgers werden tijdens de oorlog en bezetting geïnterneerd in kampen, honderdduizenden  buiten de kampen aan hun lot overgelaten (Buitenkampers), tienduizenden ‘troostmeisjes’ uitgebuit, honderdduizenden verrichten onmenselijke dwangarbeid, onder hen vele krijgsgevangenen en Indonesische romoesja’s.

ROMOESJA’S
Romoesja, in Japans rōmusha, arbeiders, kwamen veelal uit Java en moesten onder onmenselijke omstandigheden voor de bezetter werken. Volgens schattingen van de U.S. Library of Congress hebben de Japanners 4 tot 10 miljoen romoesja’s tewerkgesteld, minstens 100.000 romoesja’s zijn als gevolg van de werkomstandigheden omgekomen, vermoedelijk veel meer. Ze werden onder valse voorwendselen geronseld, waarbij Indonesische nationalisten als Mohammed Hatta en Soekarno een propagandistische rol speelden. Later werden ze door de Japanners naar andere delen van Azië overgebracht om daar dwangarbeid te verrichten in onder meer kolenmijnen en bij de aanleg van de Pakanbaroe-spoorweg en de Birmaspoorweg. Voor de Pakanbaroe-spoorweg door het Sumatraanse oerwoud werden 102.000 romoesja’s ingezet,  vier op de vijf zijn als gevolg van de ontberingen omgekomen.

ERKENNING
Het is een erkenning dat de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer, de Minister-president en andere leden van de Koninkrijksregering, de ambassadeur van Indonesië en ambassadeurs van de geallieerde landen, de commandanten van de vijf krijgsmachtonderdelen en eens in de vijf jaar het staatshoofd,  de herdenkingen bijwonen. De mensonterende  oorlog en daarmee gepaard gaande sadistische tirannie werd gevolgd door een ongekend grote ontheemding en kille ontvangst in Nederland. Het bracht velen van de eerste generatie tot onmachtig zwijgen en verstarring. Overleven was noodzaak en daarvoor sloot de eerste generatie heftig verdriet en angst, diepe twijfel, onmacht en uitsluiting in zichzelf.

ZWIJGEN
Over het gebeurde werd gezwegen in gezin, omgeving en buitenwereld. De hoop was op de tweede generatie gevestigd. Aan het gebeurde was, hoe pijnlijk ook niets te doen, leed oprakelen had geen zin. Dat de tweede generatie hierdoor schade heeft opgelopen is langzamerhand erkend. De derde en vierde generatie zoeken hun multiculturele identiteit, en worden vaak later bewust van hun Aziatische wortels. Net als de tweede generatie hebben zij die als kind soms afgewezen, om maar niet anders te zijn of het onuitgesproken collectieve familieverdriet te ontlopen. Jongere generaties maken deel uit van ruim 3.000 betrokkenen die de jaarlijkse herdenking bijwonen of de live uitzending door de NOS bekijken (rond 400.000 kijkers)  en vinden elkaar ook via sociale platformen. Ze ontrafelen hun gezamenlijke geschiedenis om die een plaats te geven.

BIJWONEN
Het monument bracht de Indische gemeenschap nationale aandacht voor het oorlogsgebeuren in de periode 1942-1948. Voor overlevenden, die de oorlog dagelijks in zich meedragen, is dit vaste punt van erkenning en herkenning van grote morele waarde. Wie 15 augustus de herdenking in Den Haag wil bijwonen vindt het programma op https://15augustus1945.nl  of kan maandag, woensdag, vrijdag  tussen 10.00 en13.00 uur informatie vragen via 070-200250. (info@15augustus1945.nl). Er zijn meer herdenkingen in het land, waar de Nationale Herdenking mee samenwerkt. In Den Haag en enkele andere plaatsen zijn er extra programma’s in het weekend en het Haagse Museum Sophiahof van Indië tot nu toont t/m 1 september de laatste ooggetuigen uit voormalig Nederlands-Indië op indringende fotoportretten van Frank Ruiter.

ILLUSTRATIES:
1. Jaroslawa Dankowa, Indisch Monument De Geest overwint, Prof. B.M. Teldersweg (2010, Ralph Kamena Buitenkunst Den Haag).
2. Herdenking 15 augustus 1948, Indisch Monument, Dankova (still televisieregistratie).
3. J. Dankowa, miniatuur Indisch Monument bij ‘Museum Sophiahof van Indië tot nu’, Sophiahof 10, Den Haag (2021, OSeveno, museumsophiahof.nl, CCSA3).

Meer Indische monumenten en melati:
Te zien in... 041  Buwekleaster:  Indië Monument  Indië herdenking 2020.08.15-16
Te zien in … aflevering 117: Melati en Indische herdenking – RTV NOF
TE ZIEN IN… Aflevering 188: Indiëmonument en jonge mannen uit Marrum, Blije, Ferwert – RTV NOF

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail