TE ZIEN IN… Aflevering 245: Prachtige Historische wateratlas schildert ons waterland

NEDERLAND/FRIESLAND – Het documentaire boek de Historische wateratlas NL De drijvende kracht van Nederland van Martin Berendse & Paul Brood geeft onze historische en actuele verhouding tot water weer. De auteurs schilderen hoe ons millennia oude rivierdeltaland, Nederland, steeds verandert. De eeuwenoude vraag Bedijken of met water meebewegen? brengt steeds weer nieuwe inzichten, voorspellingen en ingrepen voort.

Gerhild van Rooij

GEOLOGISCH EN GEOGRAFSCH
Berendse & Brood beschrijven de geologische en geografische veranderingen in ons land vanaf de oertijd. Ze laten in hun verhelderende en goed gedocumenteerde betogen zien hoe water ons land van begin af vormde of bedekte. Het boek is vormgegeven door Richard Bos uit Leeuwarden die een goed evenwicht creëerde tussen beeld en tekst. De vele kaarten illustreren de veranderende kustlijnen en andere uitdijende of inkrimpende water- en landoppervlakten in ons land. Dat land ligt hier niet vanzelfsprekend. De naam Nederland en de oude naam De lage Landen is te danken aan de lage ligging ten opzichte van de zeespiegel. We leven in de grootste rivierdelta van West-Europa en in dit millennia oude watergebied verrees ons huidige Nederland. Weggevaagde dorpen en verdwenen land staan nog wel op historische kaarten en herinneren aan vroegere watersnoden zoals de Allerheiligenvloed in 1170.

ICONISCHE WATERBOUWKUNDIGEN
Millennia stelling nemen om water terug te dringen voor landaanwinning en landbehoud en de gevolgen van stormrampen aan land te zien voorkomen hebben in Nederland de wetenschappelijke en technische kennis van waterhuishouding en waterbouwkunde aangescherpt. De Historische wateratlas NL is mede een eerbetoon aan de mensen die met hun visionaire ideeën en de uitvoering daarvan tot oplossingen en waterbouw kwamen, die ons land nu nog beschermen of daarvoor de basis legden. Hun werk is genoemd in de diverse hoofdstukken en ze staan achterin met foto in een personenoverzicht, gevolgd door een uitmuntend overzicht van begrippen.

FRIES
De auteurs hebben diverse paragrafen aan Friesland gewijd. ‘Friese en Groninger waterstaatkloosters’ biedt informatie over de kloosters, die veen afgroeven en afwateringssystemen aanlegden ten gunste van bouwland, zoals in onze omgeving. ‘Rivieren in het gebied van de Waddenzee en IJsselmeer’ en ‘Friesland en het lage midden’ legt uit hoe in voormalige veengebieden een nieuwe waterstructuur s gecreëerd. ‘Het Bildt’ verhaalt over de door Hollanders aangelegde inpoldering of opbolling van land aan de monding van de vroegere Middelzee en ‘Wandelende Waddeneilanden’ gaat over het verlies van voormalige eilanden en beheer van de resterende Waddeneilanden. ‘Het Woudagemaal, de machtige reservespeler van Friesland’ uit 1920 neemt een ereplaats in, de auteurs rekenen het tot de top van waterbouwkundige werken uit de twintigste eeuw. In ‘Wieringermeer en Afsluitdijk. Vlaggen halfstok in vissershavens’ staat de Afsluitdijk centraal die de kustlijn weer sluitend maakt, voor vissers geen zegen was en die de stroming in de Waddenzee heeft verlegd waardoor scheepwrakken loskwamen. Friesland wordt in vele andere paragrafen genoemd en in beeld gebracht, bijvoorbeeld op de kaart in ‘Inundaties in de oorlog. Het waterkanon op onszelf gericht.’

TERPEN EN DIJKEN
Bewoners van de delta konden zich terugtrekken op hoge zandruggen. De aanlegde terpen of wierden hadden hetzelfde doel. Ringdijken, duinen en later ook het aanbrengen van zandsuppleties moesten voorkomen dat land onderliep of wegspoelde. De omgang met getijden, aanleg van sluizen, het slim irrigeren van land, de aanleg en het bemalen van polders, ofwel het samenwerken van Nederlanders met het water, blijft een spannend avontuur omdat water beweeglijk is en voortdurend verandert. We exploiteren water voor drinkwater, agrarische en industriële productie, ter verdediging, als heilige bron, voor de bouw, waterwegen voor vracht en persoonsschepen, zwembaden, vermaak, biodiverse natuurgebieden met zoet en zoutwater vegetatie en dieren, bevissing, riolen, koelinstallaties, kweekkamer voor schelpdieren, zeewier, riet, hout conserveren, zeedieren, wellness, minerale baden en energiebronnen. Gebruik en beheersing van water en waterwerken brachten ons land welvaart en stelden ons voor grote uitdagingen.

HISTORISCHE ATLASSEN WBOOKS
De uitgever WBOOKS uit Zwolle bracht eerder al de Historische Atlas NL, Hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt uit, gevolgd door de Historische Streekatlas NL, De ware schaal van Nederland waarna de Historische Stadsatlas NL, Nederland stedenland verscheen. Het vierde deel de Historische Wateratlas NL, De drijvende kracht van Nederland gaat verder terug dan de andere delen. De auteurs Berendse & Brood hebben monnikenwerk verricht. Martin Berendse is directeur van de OBA (Openbare Bibliotheek Amsterdam) en was eerder onder meer algemeen rijksarchivaris / directeur van het Nationaal archief. Paul Brood werkte bij het Nationaal Archief en was eerder onder meer rijksarchivaris in Drenthe en Groningen en docent ‘archival studies’ aan de Universiteit Leiden.

ESSENTIE EN VERRIJKING
De vele belichte facetten en de registers maken de Historische wateratlas tot een goed naslagwerk. De toegankelijk geschreven verhalen over molens, droogmakerijen, rivieren, waterwegen, kustlijnen, watersnoden, sluizen, dammen, gemalen, stuwen, waterschappen en voorgangers daarvan en het tot standkomen van wetten en besluitvorming over water daarover maken dat iedereen wel iets vindt over de eigen omgeving en tegelijk meer ontdekt over het ontstaan van waterland Nederland. Als uitbreiding van lesmateriaal eind basisschool en begin voortgezet onderwijs zou dit boek een verrijking zijn. De atlas is een prachtig lees- en kijkboek over de essentie van de vorming van Nederland en het avontuur en de actualiteit van waterbouwkunde en bestuur, die ons land en water samen in evenwicht moeten houden.

FOTO’S: WBOOKS
1+2. Martin Berendse & Paul Brood. Historische wateratlas NL De drijvende kracht van Nederland. Zwolle, 22 november 2022, WBOOKS, 224 pagina’s. Illustratie, Personenregister, bibliografie en begrippenlijst. Vormgeving Richard Bos, Leeuwarden. ISBN 9789462585072.

3. Kaart uit Geschiedkundige beschrijving der Lauwerszee door Mr. A.J. Andreae, circa 1890. Met een groene en rode lijn geeft Andreae de mogelijke middeleeuwse kustlijnen aan (door Achtkarspelen en boven Tytsjerksteradiel).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail