TE ZIEN IN… Aflevering 229: En dochs…Maaitiid en kansen, Froukje Annema-Noordenbos

EASTERNIJTSJERK/OOSTERNIJKERK – Op de Boate Hoeke, schuin tegenover de leugenbank van Gunnar Daan aan de Buorren, is op 9 juli 1999 een tekst-monument geplaatst. Op de stenen lessenaar ligt een plaat met Friese dichtregels van Froukje Annema-Noordenbos (1941-1998) in sobere ontwerp van de Nijtsjerkster kunstenaar Pieter Heijnen, die het monument voor het grootste deel zelf uitvoerde.

Gerhild van Rooij

PLEATS IN BERCHHÚZEN
In 1999 heeft de gemeente Dongeradeel een grote dorpsvernieuwing doorgevoerd in het dorp Oosternijkerk, nu Easternijtsjerk. Dorpsbelang greep die gelegenheid aan om als sluitstuk een gedenksteen te laten plaatsen voor de gelauwerde schrijfster Froukje Annema-Noordenbos, die op 20 juli 1998 op zevenenvijftigjarige leeftijd was overleden in De Rottefalle, waar ze sinds 1988 woonde.  Froukje was op 9 mei 1941 geboren in de gemeente Oost-Dongeradeel, die in 1984 opging in Dongeradeel, en in 2019 mede de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân vormde. Haar wieg had in Berchhúzen gestaan, de omgrachte boerderij onder Easternijtsjerk. De familie Ate Noordenbos woonde tot 1961 op “de pleats mei de grêft en de nageltsjebeam”. Een nageltjesboom of nagelboom is een heerlijk geurende seringensoort Syringa vulgaris L. Een heester of boomsoort getooid met gedeeltelijk buisvormige witte of lila bloemen die veel honing bevatten en waar insecten op afkomen. In de betrekkelijke stilte van het platteland hoor je ze zoemen.

TEKSTMONUMENT
Het tekst-monument staat niet in de ruimte van het land, maar op een centrale plaats in het dorp, binnen de bebouwde kom en vlakbij de N354 die naar de ruimte van het nog altijd vlakke agrarische land leidt, waar de seizoenen goed voelbaar en zichtbaar zijn en de meitijd troostrijk kan zijn. Een thema waarover Froukje meerdere keren heeft geschreven. Aan de voorzijde van de sokkel is een kleine plaquette bevestigd met in diepreliëf de tekst:

“FRYSK SKRIUWSTER 1941-1998”

Aan de bovenzijde van de sokkel ligt op de stenen lessenaar een metalen plaat met een in hoogreliëf aangebracht kader waarvan de hoeken aan de binnenzijde zijn afgerond en, eveneens in hoogreliëf, de volgende tekst:

“…EN DOCHS
WURDT IT WER MAITIID

FROUKJE ANNEMA NOORDENBOS”

RELY JORRITSMAPRIIS
Het overwegend Friestalig oeuvre van Froukje Annema-Noordenbos omvat zeven romans, zeven verhalenbundels, een gedichtenbundel, vier kinderboeken, plus een kinderverhalenbundel en boek met kinderversjes, cabaret- en liedteksten, acht avondvullende toneelwerken en eenakters en vele journalistieke recensies, interviews, portretten en achtergrondverhalen voor onder meer Frysk en Frij, Friesland Post en de Friestalige Libelle en redigeerde van 1980 tot 1986 de Fryske Berneboekkrante. Twasprong, haar eerste roman  uit 1988, werd het jaar daarop al herdrukt, weer een jaar later verscheen de roman Maleur yn maaie, in 1992 gevolgd door haar bekendste roman Sûnder garânsje, dat in hetzelfde jaar een herdruk beleefde en een jaar na haar overlijden nog eens is herdrukt. In 2009 is het als digitaal luisterboek (9789461496577 27) in KOBO geplaatst (speelduur: 05:36:43 minuten). In 2010 kwam er weer een herdruk uit bij Uitgeverij Elikser, die de roman twee jaar daarna als e-book uitbracht. Het Friese boek is met dank aan Tresoar opgenomen in de Digitale Bibliotheek Nederland en op dbnl.org te lezen. Na deze roman volgden in 1993 It fiifde tsjil, drie jaar daarna Kearpunt en haar laatste roman Heit verscheen in 1997. De romans worden als de belangrijkste werken in haar oeuvre beschouwd en beschrijven net als de verhalenbundels heel direct het dagelijks leven.

SÛNDER GARANSJE, DYN KANSEN BINNE GOED
In 1990 won Froukje de Rely Jorritsmapriis voor haar verhaal Dyn kansen binne goed. Een verhaal met hetzelfde thema als haar succesvolle en meest persoonlijke roman Sûnder garansje waarin ze een vrouw, moeder, echtgenote, werkneemster portretteert die wordt overvallen door borstkanker. Ze had zelf borstkanker en was in staat om alle onzekerheden die deze diagnose met zich meebrengt dicht op de huid te beschrijven. In het boek is een extra verhaallijn gevlochten van de oudste buitenshuis werkende dochter die, naïef nog, haar weg zoekt in een buitenechtelijke relatie die stukloopt. De schrijfster laat zien wat de kanker en het behandeltraject met het hele gezin doet. De roman en het verhaal zijn zeer herkenbaar voor wie een vergelijkbare situatie heeft meegemaakt en dat geldt ook voor de roman Heit waarin hetzelfde onderwerp terugkomt. Lang voordat Froukje de prijs won, publiceerde ze al verhalen in tijdschriften en vijf verhalenbundels: in 1977 Birop: Gjin, in 1981 Diggelguod, twee jaar later Utferkeap en in 1986 Gefaar op ‘e dyk en oare ferhalen. In het jaar na de prijs verscheen Mei in fleurich sin, haar laatste verhalenbundel De trein fan 15.13 verscheen in 1995. Ze publiceerde ook al kinderboeken: in 1982 In kat is gjin hûn, het jaar daarop Gjin flat foar Jelke, weer een jaar later de kinderboeken Bargebiten en It slot yn ‘e Sleat en in 1987 een verhalenbundel voor kinderen getiteld Noch in ferhaaltsje. In 2003, vijf jaar na haar dood zijn vijftig van haar verhalen gebundeld onder de titel In kop fol bylden en oare ferhalen.

BERGHÚZEN
Haar enige gedichtenbundel, Snypsnaren uit 1984 is het jaar daarop al herdrukt. Ze schreef ook een bundel Snobbersguod dat bestaat uit kinderversjes bij knipprenten fan G. IJsselstein-Terpstra. In 1999, verscheen postuum de verzamelbundel ‘Fan al den dei fersen’ met verzen en gedichten die eerder in Snypsnaren, kranten en tijdschriften verschenen. In meerdere gedichten komt haar verbondenheid met Berchhúzen naar voren. De meeste dorpen in de omgeving zijn terpdorpen, maar Easternijtsjerk, kortweg Nijtsjerk, is een komdorp dat kort na de aanleg van de dijken in de 11e eeuw is ontstaan als een satellietnederzetting van een van de omliggende bewoonde terpen, mogelijk die van het gehucht Bollingawier. De bebouwing aan de Bartenswei en Berchhúzen aan de andere zijde van de Dongerawei of N358 wordt bij het dorp Easternijtsjerk gerekend en de weg Berchhúzen is genoemd naar de buurtschap Berghuizen, waarvan begin 19e eeuw maar één huis resteerde. In 1511 werd het vermeld als Berghusen en Berghuijsen, in de 16e eeuw als Berchuyste en in 1886 kwam bij het enig overgebleven huis nog een boerderij, later breidde de bebouwing uit. In de digitale dorpscanon staat een gedicht van Froukje Annema-Noordenbos over haar geboorteplaats Berghúzen onder Nijtsjerk waarin zij laat weten dat haar wieg op de klei boven Dokkum stond, waar de wereld was dichtgeplakt met krantenpapier, en men beweert dat het er zo koud was en waaide als de ziekte, maar dat daar niets van waar was.

Het gedicht luidt:

Myn widze die stie op ‘e klaai boppe Dokkum;
de wrâld wie dêr tichtplakt mei krantepapier,
it wie dêr sa kâld en it waait as de sykte;
teminsten dat seit men, mar dêr ’s neat fan wier.

FOTO’S:
1. Tekst-monument voor de veelzijdige Friese schrijfster Froukje Annema-Noordenbos (foto Gerhild van Rooij).

2. Rely-Jorrittsma-priis 1990, jury, bestuur en met bloemen de winnaars Mette Meinou Piebenga, Froukje Annema, Hanneke de Jong en Folkert Verbeek. (Collectie Tresoar Rely Jorritsma-priis F-0046, Leeuwarder Courant, dd.1990-10-06, foto 12.5 x 18cm, Herkomst FLMD oanw.nu. 090.405, Plaats Bears).

3. Roman  Sûnder garânsje van Froukje Annema-Noordenbos (1941-1998) (Kobo).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail