TE ZIEN IN… Aflevering 220: Witte gans en Ludgerus, glas-in-loodraam, Bonifatiuskerk (2)

DOKKUM – Patroonheiligen zijn vaak afgebeeld met religieuze en wereldse attributen, die naar hun leven en wonderen verwijzen. Naast onder meer een staf of Bijbel ook dieren. In de gevelsculptuur van Anno Smith (1915 – 1990) staan twee naar de heilige Ludgerus toegekeerde ganzen, op het glas-in-loodraam staat maar een gans bij Ludgerus.

Gerhild van Rooij.

ANNO SMITH
Anno Smith is in 1915 in Groningen geboren en daar in 1990 overleden. Hij is opgeleid in dezelfde stad. Hij krijgt op Academie Minerva les van beeldhouwer Willem Valk en tekenles van W.A. Kort. Zijn eigen vakmanschap is af te lezen aan het beeld van Ludgerus. Het gezicht van de heilige heeft diepte en uitdrukking, ook al is daarin geen kleur gebruikt, en de twee ganzen aan zijn voeten zijn eveneens karaktervol weergegeven. Het 25 lagen gemetselde bakstenen hoge beeld op console spreekt door de monumentale vormgeving van ver al aan. Smith is vooral bekend gebleven dankzij zijn vele monumentale keramische wandmozaïeken in de openbare ruimte, waarvan de meeste in het Noorden van ons land te zien zijn, maar ook in andere delen van Nederland en het buitenland. Smith was na de Tweede Wereldoorlog in de tijd van de Wederopbouw een veelgevraagd kunstenaar voor bouwkeramiek en voorzag in die tijd veel huizen, flatgebouwen, woningen van woningcorporaties, scholen, openbare gebouwen, bedrijven, kantoren en ook religieuze bouwweken van zijn kleurrijke keramiek. De opdrachten varieerden van verschillende gevelstenen boven een entree van vele huizen op rij, tot kleine en grote wandmozaïeken voor buiten of binnen en wandplastieken zoals Ludgerus en ook beelden die voor een gebouw geplaatst konden worden.

KERAMIEK
De beeldhouwerkunstenaar heeft zijn hele carrière zijn passie voor keramiek behouden, ook toen na de jaren zestig de zogenaamde bouwkeramiek langzaam uit beeld raakte. Na afronding van zijn opleiding aan de Minerva Academie in 1937 kiest Smith ervoor om zich helemaal op keramiek vervaardigen maken te storten. Hij experimenteert met bijzondere glazuren en raakt daar niet op uitgekeken. Zijn kleurgebruik in vazen en schalen valt op en dat geldt ook voor zijn latere werk in de openbare ruimte, zoals het gevelbeeld St. Ludgerus in Dokkum. De ontwerpen van de mozaïeken, wandplastieken, gevelstenen en beelden van Smith sluiten in voorstelling aan bij het gebruik of de geschiedenis van het pand waarvoor ze zijn gemaakt. In de meestal realistische figuren, dieren en voorwerpen is vaak een bijpassende symboliek terug te vinden. Bij St. Ludgerus in Dokkum zijn dat de attributen en ganzen, die in de juiste verhouding tot de heilige zijn weergegeven. Smith geeft de goed geproportioneerde ganzen staand weer en helemaal wit. De ganzenpoten staan stevig, de koppen hebben diepliggende ogen, de snavels raken de grond en het hele verendek van kop tot staart, ziet er realistisch uit dankzij het aangebrachte reliëf in kop, poten en de bolle ganzenlijven. Het valt nauwelijks op dat de ganzen uit meerdere delen zijn samengesteld. De voeg die de aanzet bij de hals markeert lijkt bijvoorbeeld een ring om de nek.

GANZEN IN FRANKRIJK
Op het raam in de Bonifatiuskerk in Dokkum staat St. Ludgerus met een gans en op het beeld van Anno Smith met twee ganzen, Op beide kunstwerken zijn de ganzen wit. De heilige wordt ook wel weergegeven met een witte gans onder zijn arm. Er zijn meerdere verklaringen waarom ganzen bij Ludgerus horen, zo zou hij eens een grote troep ganzen vermanend hebben toegesproken, waarna deze hun iedereen overlast gevend gesnater staakten. Deze legende plaatst Ludgerus volgens Albert de la Haye in de streek Picardië in Noordwest-Frankrijk, waar ganzenteelt eind twintigste eeuw nog middel van bestaan is, in tegenstelling tot Utrecht en omgeving, waar Ludgerus door andere bronnen wordt geplaatst. De la Haye vermeldt dat de ganzen van het Capitool bij Rome, eeuwen eerder met hun gesnater de binnenvallende vijand verraadde. Deze ganzen zouden afkomstig zijn uit Noord-Frankrijk, waar ze door de Romeinen geruild waren tegen platanen en dat zou weer de vele platanen in Picardië verklaren.

GANZEN EN TRANSFORMATIE
Kardinaal Eijk merkte in een T.V. interview in 2014 op dat als er één beeltenis in de Friezenkerk in Rome hoort dan Sint Liudger (Ludgerus), de eerste Friese missionaris is in Friesland, nadat er geloofsverkondigers uit Engeland en Frankrijk missioneerden. Dhr. de Wit uit de Duitse plaats Uelsen onthoudt dit. Hij beschouwt de genezing van de zware ziekte van zijn vrouw als gebedsverhoring en schenkt de Friese kerk een kleine St. Ludger in bisschopsgewaad en met een gans. Op 8 mei 2016 overhandigt een pelgrimsgroep uit de St. Ludgerparochie, Lichtenvoorde het beeld. Ludger staat bij de doopvont nabij de gedachtenisplaquette van Mgr. Muskens. Pater Marc Lindeijer S.J., celebrant, zegt na de ontvangst in zijn dankwoord dat Ludger toen het moeilijk werd in de Nederlandse missie, in 784 een bedevaart naar Rome heeft gemaakt en vertelt ook dat er in de streek waar de heilige werkte een ganzenplaag was: “Ludger kon de ganzen laten afmaken, maar dat zou niet erg ecologisch zijn; hij kon ze verdrijven, maar er heerste  grote droogte. Hij beval de ganzen om net zo lang op de grond te stampen, tot er water tevoorschijn kwam. Zo geschiedde. De gans herinnert eraan dat met de genade van God scherpe kanten en gebreken in iets goeds kunnen worden getransformeerd.”

FOTO’S:
1. Witte gans aan kade (foto S.C. in collectie Galerie Bloemrijk Vertrouwen).
2. Gans, detail St. Ludgerus glas-in-loodraam, Bonifatiuskerk.
3. Ganzen naast Ludgerus, Liudger, Ludger, Anno Smith.
4. St. Ludgerus glas-in-loodraam, Bonifatiuskerk Dokkum.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail