TE ZIEN IN… Aflevering 216: Oude boeken tussen Sedum Erdblut, Buij en Groenewoud

DOKKUM – In Dokkum trekken beelden, museumstukken, routes, panden, drankjes en toeristische gadgets met betrekking tot Bonifacius al eeuwen de aandacht. Tijd om in deze voorleesweek 2023 stil te staan bij het overgeleverde verhaal van Bonifacius die vergeefs een ondoordringbaar boek boven zijn hoofd hield en de boekenschat die Buij en Groenewoud hebben verbeeld.

Gerhild van Rooij

40 JAAR GROENEWOUD EN BUIJ
Tilly A. Buij (Wijdenes 1957), beeldhouwster, tekenaar en Gerard A. Groenewoud (Rozenburg 1958), fotograaf, grafisch ontwerper, tekenaar, en beeldhouwer werken dit jaar veertig jaar samen. Het duo Buij en Groenewoud kreeg in 1997 van de toenmalige gemeente Dongeradeel opdracht voor het kunstwerk Fons et Origo over Bonifacius op de markt in Dokkum. De gemeente is in 2019 opgegaan in de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân met Dokkum als hoofdplaats. Het zestiendelige kunstwerk Fons et Origo, de markt, en de locatie tuin van de kerk aan de markt zijn opgenomen in de culturele, historische en toeristische Bonifatiusroute. De route voert langs meer kunstwerken en locaties met betrekking tot Bonifacius en onderweg is Bonifacius twee maal te zien met een boek boven zijn hoofd. De grote markt is volgens overgeleverde verhalen de plaats waar Bonifacius in het jaar 754 werd vermoord. Niet alleen het verhaal van het boek als schild, maar ook het jaartal komt terug in het symbolische en realistische kunstwerk Fons et Origo van het duo Buij en Groenewoud.

BIBLIOTHEEK IN KIST
In het jaar 754 waren boeken een zeer kostbaar bezit voor wie kennis wilde verwerven over religie, geschiedschrijving, landen, gebruiken, gewoonten, flora en fauna. Daarnaast stond een rijk gevulde bibliotheek voor geestelijke en, of materiële rijkdom. In de achtste eeuw hadden alleen de wereldse en kerkelijke elite toegang tot die boeken, zij leerden lezen, schrijven in verschillende talen, waaronder Latijn. Anderen hadden nog geen toegang tot die kennis. Latijn was een kerkelijke taal en heel lang de gemeenschappelijke taal van wetenschappers en geschiedschrijvers. Zij waren meestal uit die elite afkomstig of uitzonderlijk begaafd en vaak op voorspraak van die elite in staat waren gesteld om zich wetenschappelijk of literair te ontwikkelen. Ze konden dankzij hun geleerdheid en kennis wel een hoge positie in kloosters en bisdommen verwerven. In Latijn communiceren en corresponderen opende deuren die via de eigen gesproken moedertaal, niet open zouden gaan. Het gaf toegang tot kennis die anders onbereikbaar zou blijven. Bonifacius nam zijn persoonlijke bibliotheek mee op reis.

1997 MARKT – 2007 TUIN
Het kunstwerk Fons et Origo dateert uit 1997 en bestaat uit zestien bronzen boeken met allemaal een groen patin. De boeken zijn nu willekeurig in de tuin verspreid, en liggen er volgens de kunstenaars bij alsof ze hier achteloos ter aarde geworpen zijn. Fons et Origo stond eerst op het Martelaarsveld op de Markt en is na tien jaar, in 2007 verplaatst naar de tuin van de kerk. Op de oorspronkelijke plaats was het beplant met de bodembedekker ‘Erdblut’ Sedum Spurium, die in de loop van het jaar van groen naar diep rood verkleurt, In de periode dat deze sedum groen is harmonieert het met het patin van de boeken. In de periode dat de bodembedekker rood kleurt contrasteert de plant met het brons. De boeken zweefden als het ware net boven dit ca.10 cm hoge plantje. De boeken zijn gevormd naar replica’s van boeken uit de tijd van Bonifatius en op ware grootte gemaakte. Het zijn 7 folianten, 5 middelgrote boeken en 4 brevieren, de zestien boeken vormen samen het jaartal 754.
Een foliant is nu een boek op folio–formaat of groter gedrukt en was vroeger een foliogroot of groter, zwaar en dik met de hand gebonden boek waarvan elke pagina met de hand geschreven of gekopieerd was. De naam brevier of breviarium komt van het Latijnse woord brevis, dat kort betekent. Een brevier is het boek dat de gebeden bevat die een geestelijke van de Katholieke Kerk dagelijks moet bidden.

FONS ET ORIGO
Op een van de in brons afgegoten middeleeuwse boeken staan de drie woorden FONS ET ORIGO onder elkaar, het is Latijn voor Bron en oorsprong. De verspreid liggende boeken van het gelijknamige kunstwerk verwijzen naar de reactie van rovers. Ze zochten goud en sieraden maar de reizigers hadden alleen een boekenkist met kostbare boekenschat. De rovers wierpen de ‘waardeloze’ inhoud van de kist weg. Volgens overlevering verdedigde de heilige zich met een boek tegen de zwaarden van zijn belagers, zoals op vele afbeeldingen en beelden van Bonifacius te zien is. De keuze voor de sedum ‘Erdblut’ (Aardebloed) komt niet puur uit esthetische overweging voort. Juni is de sterfmaand van Bonifacius en die maand draagt de bodembedekker vuurrode of bloedrode bloemen.

FOTO’S:
1. Groenwoud/Buij, detail Fons et Origo, N.B. 53°19’35” – O.L. 5°59’53.
2. Groenwoud/Buij, detail Fons et Origo, tuin van de Kerk, De markt, Dokkum.
3. Groenwoud/Buij, Fons et Origo (Bron en Oorsprong), Bonifaciusroute.
4. Groenwoud/Buij, Fons et Origo inTuin van de kerk, Dokkum, foto: Keunstwurk.

BRONNEN:
Keunstwurk en Groenewoud/Buy

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail