TE ZIEN IN… Aflevering 215: Miniatuur Rijksmonumentale kerk in Ginnum

GINNUM – De Hervormde kerk Rijksmonument nummer 1561 is in bezit van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, kortweg SAFT. De bescheiden eenbeukige kerk wordt voor culturele doeleinden gebruikt. Rondom de kerk is een kerkhof vanwaar je prachtig het exterieur kunt bekijken en op de omgeving uitkijkt. Binnen staat een miniatuur van de kerk gemaakt door Oense Plantinga.

Gerhild van Rooij

WIERDENTERP, TWAALFDE EEUW
De kerk in Ginnum (Genum) staat op een wierde, ook wel wierdenterp genoemd. Volgens het informatiebord bij het pad buiten is de kerk in de twaalfde eeuw gebouwd, waarschijnlijk ter vervanging van een simpel houten kapelletje van vroeger datum. Omdat er restanten tufsteen of “Dowestien” zijn gevonden is het kerkje van Ginnum de oudste van de zogenaamde Vlieterpen. Een Vlieterp of vliedterp was een vluchtheuvel tegen het landinwaarts stromende water in de tijd dat er nog geen dijken waren om het water uit de Noordzee of Legende Frisicum tegen te houden. De eerste vliedheuvels waren vluchtheuvels voor maar een huishouden en al in 500 opgetrokken. Later werden wierden samengevoegd tot een buurt- of dorpswierde. Van de 12e eeuwse opbouw van de kerk van Ginnum bleef alleen de romaanse tufstenen Noordmuur gespaard, een muur met spaarvelden of nissen afgewerkt met rondboogfriezen. Bij opgravingen kwam naar voren dat het kerkgebouw in de dertiende eeuw verlengd is, de kerk zou tegelijkertijd voorzien zijn van romanogotische koepelgewelven.

VIJFTIENDE TOT ZEVENTIENDE EEUW
Eind 17e eeuw zijn de stenen gewelven vervangen door een houten tongewelf. De kerk van Ginnum wordt ook wel Stephanuskerk genoemd. De onversneden zadeldaktoren aan de westzijde dateert van de vijftiende eeuw en is inwendig door een gewelf over de begane grond versterkt. In de uit rode baksteen opgetrokken toren hangt een gelui van twee luidklokken. De ene klok is gegoten bij gieter Stephanus, heeft een diameter van 61 cm en dateert van 1344. De tweede klok met grotere diameter van 72 cm is volgens het RCE gemaakt door een anonieme gieter uit 1490 (het informatiebord vermeldt dat beide klokken uit gieterij Stephanus afkomstig zijn). Op de kleinste aan Maria gewijde klok staat: Anno Dni MCCCXLII Stephanus me fecit Sb Dodoni plebano Sippa foghet. Dit betekent: Stephanus heeft me gemaakt voor de Pastoor Dodo, Sippa heeft me opgehangen). Op de grootste klok staat: Anno Dni MCCCCXC Dno Dirck Eeckama, Wijbren Roerda et uxore eius Auck et Hesselo Advocato. Dit betekent:  In het jaar des Heren 1490 door Dirck Eeckama, Wijbren Roerda en zijn vrouw en Hessel de Raadsman. Het oorspronkelijk mechanische smeedijzeren torenuurwerk uit 1564 is in 1977 gerestaureerd en kreeg in 2005 een elektrisch opwindsysteem, dat zo weer teruggebracht kan worden in de oude staat.

MAQUETTE
De maquette van de kerk met toren staat op een tegen de muur geplaatste houten kloostertafel. Oeds Plantinga is de bouwer van deze maquette en afkomstig uit een familie die molens bouwde. Voor de bouw, het onderhoud en de restauratie van molens zijn precisie, oog voor detail en constructies onmisbaar, evenals kennis over materialen waaronder hout en bijbehorende gereedschap om dat hout te bewerken. Gerrit Plantinga, de vader van Oense (Oeds), bouwde in 1906 de ‘Timmerpôle’ in de vorm van een stelpboerderij aan de weg naar Jilsum. Oense trouwde in 1936 met Jeltsje van der Weit en nam het bedrijf van zijn schoonvader over. Gedurende de oorlogsjaren was het crisis, daarna besloten ze begin jaren vijftig om met het hele gezin naar Amerika te migreren. Familie van zijn vrouw ving hen daar op en met hulp van de familie Damsma die al eerder geëmigreerd was, kreeg Oense werk.

VAKMAN PLANTINGA
Drie jaar later zijn Oense en zijn zwagers  Hendrik en Abe van de Weit een aannemersbedrijf begonnen en na wat klusjes werden de eerste huizen opgeleverd. “Ja, we hebben zelfs twee kerken gebouwd. God heeft ons rijkelijk gezegend hier in de US, Zo schrijft Plantina in een dankbrief bij zijn 60jarig huwelijk in 1996. In 1968 woonden Oense en Jeltsje in Florida. Het dorp Genum is altijd in hun gedachten geweest en ze zijn er meerdere keren terug geweest. Aan de hand van een foto heeft Oense de maquette van de kerk van Ginnum nagemaakt. Aan de miniatuurkerk is te zien dat hij een vakman was. Het mooi afgewerkte kerkje met de deur open en een bijbel op standaard ervoor heeft eerst in Florida gestaan, als een pronkstuk. Maar uiteindelijk is het via allerlei omwegen op Schiphol beland en heeft de familie gezorgd dat het op de plaats kwam waar het hoorde, in de kerk in Ginnum, ook al heeft deze een andere bestemming gekregen dan toen Oense vertrok. Een enkel detail verschilt met de kerk, de torenhaan is groter en wijzerplaat lichter, maar verder is de weergave zeer natuurgetrouw.
Wie de kerk wil bekijken, kan wanneer de deur gesloten is, de sleutel verkrijgen op de Harstawei 17 in Ginnum.

Foto’s:
1. Houten maquette kerk van Ginnum, in kerk te Ginnum (Gerhild van Rooij).
2. Hooggelegen kerk in Ginnum verscholen achter bomen (Gerhild van Rooij).
3. Maquette kerk Ginnum, detail open deur, bijbel, wijzerplaat (Gerhild van Rooij).
4. Kerk in Ginnum (foto RCE).
Bronnen:
SAFT; RCE, Rijksmonument 156; Informatiebord bij de kerk; Stenvert, Ronald [et al.], 2000, Fryslân. Monumenten in Nederland, deel 6. Zeist, Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Zwolle, Waanders. ISBN 90 400 9476 4.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail