TE ZIEN IN… Aflevering 210: Joggem de Graaf, keramieken speelplastiekkunst in Bornwird

BORNWIRD – Joggem de Graaf is schilder, beeldhouwer en oud-hoofddocent van Kunstacademie Minerva in Groningen. Hij woont en werkt nu in Frankrijk en is sinds 1968 fulltime beeldend kunstenaar met zelfstandige bedrijfsvoering. De speelplastiek Koe, vogel en boer (1977) voor cbs Bernewirt, Raarderweg 8, maakte Joggem in zijn toenmalige atelier aan de Griene reed, Hantumeruitburen, West-Dongeradeel.

Gerhild van Rooij

JOGGEM DE GRAAF
Joggem de Graaf (Castricum, 20 december 1946) is een multidisciplinair kunstenaar die in zijn werk de realiteit herschept, zoals in het kunstwerk in Bornwird. Hij werkt als beeldhouwer, monumentaal kunstenaar en vervaardiger van mozaïeken met hout, keramiek en beton. Als schilder en aquarellist fascineert de lichtval hem en blijft de magie van olieverf hem boeien, als beeldhouwer speelt hij met driedimensionale vormen en kleur. Zijn kennis heeft hij als hoofd van de afdeling beeldhouwen aan de Kunstacademie Minerva te Groningen op anderen overgebracht. In de periode 1975-1988 geeft hij daar de vakken ‘vlakke vorm- en kleurstudies’, ‘plastisch ruimtelijk vormen’, ‘figuurtekenen’ en ‘anatomie’. Zijn keuze voor figuratie is een bewuste keuze. Het schilderij is voor hem een venster naar een andere wereld dan die waarin de beschouwer zich bevindt. De manier waarop hij in speelplastiek-kunstwerken zoals Koe, vogel en boer de werkelijkheid herschept is ontwapenend en past bij kinderen.

1975, UITNODIGING WESTDONGERADEEL
Het kunstwerk ontstond in de tijd dat Joggem met zijn gezin aan de Griene reed in het buurtschap Hantumeruitburen woonde en atelier hield. In 1975 was de officiële plaatsnaam Hantumeruitburen, in Fries Hantumer Utbuorren en sinds de invoering van de officiële Friese plaatsnamen Hantumerútbuorren in de gemeente Westdongeradeel, het latere Dongeradeel en huidige Noardeast-Fryslân. Namens B&W van gemeente West-Dongeradeel ontving Joggem een op 10 januari 1975 gedateerde getypte brief van Burgemeester Meindert Klaas Pool. De tekst luidt:

“ Geachte Heer De Graaf,

Wij delen u mede dat het in principe in onze bedoeling ligt u opdracht te verstrekken tot het aanbrengen van kunstzinnige versieringen zowel in de kleuterschool te Nes als in de kleuterschool te Bornwird.
Wij hebben de besturen van deze beide scholen uitgenodigd omtrent het aanbrengen van deze versieringen met ons kollege van gedachten te wisselen. Deze bespreking zal plaats vinden op 22 januari as, ‘s avonds om half acht te gemeentehuize te Ternaard.
U zult ons ten zeerste verplichten deze bespreking bij te wonen en aan de hand van dia’s enige van uw werken te tonen,

Burgemeester en wethouders van WESTDONGERADEEL.”

KUNSTZINNIGE VERSIERINGEN
Op 28 januari 1975 volgt de opdracht voor het maken van  kunstzinnige versieringen voor de nieuw te bouwen 1-klassige kleuterscholen in Bornwird en Nes. De speelplastiekkunstwerken in het kader van de 1 procentregeling (waarbij 1 procent van het bouwbedrag besteed wordt aan kunst), zijn in 1977 bij die scholen geplaatst. Joggem zag in de openbare ruimte voor kinderen alleen maar standaard vormgegeven wipkippen en varianten staan, die in zijn ogen een school of speelplek nooit een echt eigen uitstraling geven. Oorspronkelijke fantasierijke kunst in de vorm van niet inwisselbare speelplastieken zou dat wel kunnen. Zijn in Hantumerútbuorren ontworpen mozaïekplastiek Koe, vogel en boer is speciaal voor de school in Bornwird ontworpen en nergens anders te vinden. Het kunstwerk geeft iets eigens aan de locatie.

VERHOGING
De speelplastiek in Bornwird stond op een door lage houten palen bijeengehouden rechthoek van 11 banen in afwisselend zeer licht blauw en lichtblauw. Elke baan was circa 12 gekleurde bakstenen lang en 7 regels breed. Rond de rechthoek lag op de grond een in het verlengde liggende dubbele rij stenen in dezelfde kleuren. De kleuterscholen bestaan niet meer in de oude vorm, de speelplastiek voor Nes is rond 2007 verplaatst naar de speeltuin bij de kerk en de speelplastiek in Bornwird staat nu zonder verhoging bij de Christelijke basisschool. De mens- en dierfiguren van de kleurrijke speelplastiek zijn verbonden met de geschiedenis van het uitgestrekte terpdorp Boarnwert ten westen van Dokkum aan de N356. De terp was groter dan de terpen van Foudgum en Brantgum, maar is voor een groot deel afgegraven, wel is aan de Ringweg te zien hoe groot de terp was waarop mensen en vee een veilig onderkomen vonden.

SYMBOLIEK KOE, VOGEL EN BOER
De gevlekte koe in drie kleuren blauw heeft witte hoornen en uiers. Tussen zijn poten staat een groen vlak symbool voor weidegrond. De diagonaal voorovergaande boer met goudblond haar, zwart oog en zwarte mond in wit gezicht draagt donkerroodbruine kleding uit een stuk. Bovenop zijn hoofd nestelt een vogel met bruinrode snavel, zwarte ogen en in het donkergroene verenkleed lichtblauwe en zwarte contouren van vleugels. De koe verwijst naar trekossen, melkkoeien, schapen en meer vee dat de gemeenschap hielp. De vogel staat voor een voormalige meer, natuur en jacht. Vlees, huiden en vet van vee of dieren waarop gejaagd werd, waren belangrijk om te overleven. De terpdorpbewoners waren afhankelijk van de opbrengst van land en water, vissen, schaaldieren, wilde eenden, zwanen, ganzen, en ander gevogelte maakten deel uit van het menu. Ten noorden van het dorp lag de Boarnwerter Mar, waar vogels, vissen, amfibieën, insecten en kleine zoogdieren leefden. Deze rietpoel is in 1853 drooggelegd. Koe, boer en vogel van Joggem de Graaf verwezen tegelijk naar het anno 1977 landelijk gelegen agrarische dorp, waar rond het melkvee in het gecultiveerde landschap ruimte was voor de natuur met veel vogels.

Foto’s:
1. Verhoging  met Koe, vogel en boer en spelend kind (foto kunstenaar Joggem de Graaf).
2. Koe, vogel en boer van Joggem de Graaf in avondlicht (foto Gerhild van Rooij, 2021).
3. Speelplastiek Koe, vogel en boer en school in Bornwird (foto kunstenaar Joggem de Graaf).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail