TE ZIEN IN… Aflevering 205: Ode aan BM-er van Hendrik Bulthuis door Ids Willemsma

BURGUM – Nabij het in 2016 geopende Hendrik Bulthuis Akwadukt dat deel uitmaakt van de Provinciale weg 356 en Centrale As staat op het talud een hoge sculptuur uit 2016. Ids Willemsma nam in dit eerbetoon aan Hendrik Bulthuis (1892-1948) het voor iedereen bereikbare ontwerp van de BM-er zeilboot van Bulthuis als uitgangspunt.

Gerhild van Rooij

IDS WILLEMSMA
Generaties hebben leren zeilen op een BM-er. De BM-er van Bulthuis wordt nog steeds gebouwd. De Friese kunstenaar Ids Willemsma die ruim een jaar na het overlijden van Hendrik Bulthuis op 8 augustus 1949 in Akkrum is geboren, is ook een (zeil-)bootjesman. Het is niet verwonderlijk dat ik in de openbare ruimte en op zijn oeuvre-tentoonstelling in Obe in Leeuwarden in 2018 en de tentoonstelling in 2013 in de transparant overkapte Broerekerk in Bolsward meerdere nautische sculpturen zag van verschillende soorten schepen of scheepsbouw. Voor Pluskrant.nl belichtte ik onder meer de 10 meter hoge en 8 meter lange sculptuur de Boog uit 1994 voor de entree naar het Reidingpark in Drachten. Willemsma verbeeldt daarin majestueus de oude scheepsbouwtechniek die verwijst naar de vroegere scheepsbouw in Drachten, de plaats waar de centrale As ten westen van Burgum heenleidt.

VANAF DE CENTRALE AS
Rijdend over die Centrale As lijkt het 7 meter hoge op de BM-er geïnspireerde kunstwerk op het talud een baken onder het hemelruim. Voor dit monumentale beeld bij het Hendrik Bulthuis Akwadukt heeft Ids Willemsma zich laten inspireren door het bovenaanzicht en zijaanzicht van de BM-er en door het zeil. Deze drie op zichzelf staande vormen of volumes heeft Willemsma ineengeschoven tot een robuust en transparant kunstwerk dat langs de weg lijkt te varen en die weg tegelijk markeert. Door de uitgekiende compositie van dit gestileerde beeld flitsen in de auto de prachtige ritmische vormen voorbij van de lattenbouw in het zeil en de beide bootvormen. De drie uitvergrote onderdelen en zichtlijnen op de boot vormen een harmonische sculptuur met spanning en zijn een ware ode aan de BM-er en zijn ontwerper. Wie in het gebied achter het talud wandelt, ervaart de veranderingen in de vormen langzamer, het is alsof er zich traag en met vaste hand in een groot gebaar een reeks grafische vergezichten tegen de hemel aftekent, waarin het handschrift van Willemsma te herkennen is zoals in zijn schetsen.

BM-ER VOOR BURGUM
De BM-er van Hendrik Bulthuis maakt het tot dan toe elitaire zeilen in 1928 ineens voor iedereen bereikbaar. Veel Burgumers hebben goede herinneringen aan de BM-er zeilboten op de Burgumermar en omgeving en zien daarom graag een BM-er op hun nieuwe brug bij Burgum. Die BM-er kan niet worden gerealiseerd. Burgum krijgt uiteindelijk een BM-er, maar op een andere plaats en in een andere vorm. Bij de Centrale As plannen is een budget inbegrepen voor een kunstwerk. Uit de schetsontwerpen voor een kunstwerk bij het Hendrik Bulthuis Akwadukt kiest een kunstcommissie met vertegenwoordigers van dorpsbelang Burgum, Stichting Keunstwurk, de provincie Fryslân en de gemeente Tytsjerksteradiel voor het ontwerp van Ids Willemsma. Het hele beeld en ook de rasterstructuur in zijn ode aan de BM-er past binnen het concept van de Centrale As en wordt uitgevoerd in Cortenstaal. Deze metaallegering sluit aan op het Cortenstaal in de grote onderdoorgangen van de Centrale As waaronder ook het Bulthuis Akwadukt.

HENDRIK BULTHUIS
Hendrik Bulthuis is op 19 augustus 1892 in Burgum geboren en is de zoon van schoenmaker Johannes Bulthuis en Berendje Bos. Zijn jeugd bracht Hendrik door op Schoolstraat 78. Hij maakt het handwerk van zijn vader van dichtbij mee. De schoenmaker snijdt, vormt, klopt, bolt, hamert en trekt materialen in de gewenste vorm om die daarna onder de juiste spanning vast te zette en zo werkschoenen of laarzen en sierschoenen op te lappen en in goede conditie terug te brengen. Hij heeft materialenkennis nodig van leersoorten, rubber, stof, lijmsoorten, hout en metaal en moet de verschillende gereedschappen waarmee hij werkt kunnen onderhouden, schoonmaken en zonodig repareren. Onder de gereedschappen is er ook een handnaaimachine met bijbehorende spoelen, naalden, voetjes en verschillende soorten garens.

KAPPER ONTWERPT BM
Hendrik koos een ander handwerk dan zijn vader. Net als zijn vader zal hij zelf zijn klanten ontvangen en zich zelfstandig vestigen. In 1914 verlaat Hendrik zijn ouderlijk huis om op zichzelf te wonen in Burgum, dat jaar trouwt hij met Maaike Smeding die enkele maanden later bij hem intrekt. Ze krijgen 3 dochters. In 1921, opent de dan 29-jarige Hendrik aan de Lageweg een eigen kapperszaak met aansluitend een handel in sigaren. Als kapper kan hij zich als vakman op haargebied met esthetische precisie uitleven en contact maken met wie hij ‘onder handen’ heeft. Zijn naam vestigt hij met een andere tak van sport als de uitvinder van de lattenbouw voor kleine zeilschepen.

UITVINDER LATTENBOUW
Bulthuis verwerft grote bekendheid door zijn ontwerp van de zeilboot de “BM”. Het is een klein, ruim 4 meter lang midzwaardzeilbootje met een torentuig en zeiloppervlak van 12 m2 en een aangehangen roer. Hij beperkt met zijn revolutionaire ontwerp de materiaalkosten. Dat doet Bulthuis met een ingenieus bouwsysteem waarbij hij als eerste de zogenoemde lattenbouwmethode toepast, die ook goed te zien is in het kunstwerk van de Friese kunstenaar Ids Willemsma. De constructie van smalle latten op blijvende spanten is economisch, betaalbaar en heel eenvoudig. Met dit uitgekiende ontwerp zorgt Bulthuis dat het aanschaffen van een eigen zeilboot ook bereikbaar wordt voor het grote publiek. Op 22 juni 1928 vertelt hij bij de Watersportvereniging Bergumermeer dat hij een zeilbootje heeft ontworpen dat een amateur heel makkelijk zelf kan bouwen voor slechts f 100, -. Er is meteen grote belangstelling voor zijn naar de Bergumermeer vernoemde BM.

BM  IN OBSERVEUM
In het Observeum in Burgum staat in de BM-zaal een Bulthuisexpositie met attributen, waaronder zijn naaimachine voor de zeilen en diverse foto’s, films, documenten en literatuur en er staat zelfs een compleet gerestaureerde 12m2 BM uit 1931 opgesteld, genaamd de Notedop. Naast deze prachtige zeilboot staan er modelbootjes en bouwtekeningen van meer bootontwerpen van Bulthuis, bijvoorbeeld van de 6 meter lange 16-kwadraat die hij in 1931ontwerpt. Door de afmetingen van deze boot en het zeiloppervlak tot maximaal 16m2 te beperken, vermijdt hij de door minister Treub ingestelde weeldebelasting. Er worden vele duizenden exemplaren van deze gaffelgetuigde boot met vaste kiel en doorstoken roer gebouwd. De 16kwadraatboot van Bulthuis was in die tijd zelfs de favoriet bij hobby- en wedstrijdzeilers, verhuurders en zeilscholen. Bulthuis ontwierp ook nog de vlot zeilende Bulthuisjol. De door hem ontwikkelde lattenbouw, waarbij de romp van het schip ondersteboven wordt gevormd met dunne latten, is later ook gebruikt bij de bouw van de 22 m² en de 30 m² boten.

Foto 1. Ids Willemsma, Earbetoan oan Hendrik Bulthuis, 2016, Cortenstaal, Talud Centrale As ten Westen van Burgum, (foto Ydsen, CCSA).
Foto 2. Ids Willemsma, De Boog, 1994, De Drift,  Reidingpark, Drachten (foto Johannes).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail