TE ZIEN IN… Aflevering 202: Verhalenavond, W.B. van der Kooi redde Nassauportretten

AUGUSTINUSGA/LEEUWARDEN – Verhalenavond 18 november 2022 heeft als thema Ommekear. Vertelkunst, beeldende kunst en geschiedenis vallen samen in het verhaal over de Friese schilder en gemeentesecretaris van Achtkarspelen, Willem Bartel van der Kooi. In 1795 liet hij 25 Nassauportretten overbrengen naar Augustinusga en Nassauportretten in het Stadhouderlijk Hof afdekken met betimmering. Zo voorkwam hij vernieling van de adellijke kunst.

Gerhild van Rooij

KONINGSTRAAT 1, LEEUWARDEN
Het verhaal over de kunstbeschermer Willem Bartel van der Kooi is een van de 150 verhalen op Verhalenavond 2022 en wordt verteld door de auteur van onder meer de cultuurrubriek Te zien in…. Het verhaal over de door W.B. van der Kooi teweeggebrachte ommekeer is te horen in de historische locatie in het in 1781 voor Fr.  van Eysinga gebouwde hoekpand Koningstraat 1, Leeuwarden. Nu is daar Museumhuis van Eysinga van Vereniging Hendrick de Keijser gevestigd, voorheen huisvestte dit pand het Fries Museum. Het pand is in 1806 vergroot en heeft een omlijste deurpartij, roeden in de vensters, geblokte kroonlijst en schoorstenen met borden. Een van de zalen in het Fries Museum was gewijd aan het werk van Willem Bartel van der Kooi. Luisteraars worden op Verhalenavond om 19.00, 19.45, 20.30 en 21.15 uur in ’t Seal ontvangen, een prachtige zaal met uitzicht op De Kanselarij aan de Turfmarkt.

 ’T SAEL
’t Sael of de zaal in Museumhuis Van Eysinga, wordt ook wel gele zaal genoemd naar de kleur van de zaal. In het plafond en in het damast van deze grote ontvangstzaal van bouwheer Van Eysinga zijn muziekinstrumenten afgebeeld, vroeger zal bij de grote ontvangsten wel zijn gemusiceerd. ‘t Sael is mede door de aankleding een passende locatie voor het verhaal dat op Verhalenavond 2022 verteld zal worden en past bij het jaar 1795, waarin Willem Bartel van der Kooi 25 Nassauschilderijen heeft gered. Hij durfde tegen de waan van de dag in te gaan, en riep op om adellijke kunst te beschermen in heel Friesland te doen. In 1795 was hij nog secretaris van Achtkarspelen, pas daarna is hij benoemd tot Lector in de Tekenkonst aan de Academie of Universiteit van Franeker, na de universiteit in Leiden de tweede universiteit in Nederland. Na het winnen in 1808 van de eerste Koninklijke Schildersprijs in de categorie geschilderde scènes, zou hij zelf leden van het Koninklijk huis mogen portretteren, onder wie de Koning en zijn vrouw.

GERED
Op de foto staat een van de geredde kunstwerken: een portret ten voeten uit van de op 16 augustus 1666 in Kleef in het Heilige Roomse Rijk geboren prinses-regentes Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau. Ze is op 18 april 1726 op 59-jarige leeftijd in Slot Oranienstein (Heilige Roomse Rijk) overleden en in de Mariakerk in Dietz begraven. Henriëtte Amalia, dochter van Johan George II van Anhalt-Dessau en Henriëtte Catharina van Nassau, hoorde tot het Huis Anhalt-Dessau en trouwde in 1683 met haar neef Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz. Na zijn overlijden in 1696 werd ze regentes voor haar zoon Johan Willem Friso (1687-1711) die trouwde met Maria Louise van Hessen Kassel (1688-1765). Henriette Amalia kreeg negen kinderen en overleefde twee van haar zoons. Het portret van haar is geschilderd door de uit de Zuidelijke Nederlanden afkomstige kunstschilder Lancelot Volders, die op 10 maart 1636 in Brussel is gedoopte en daar is begraven op 23 maart 1723. Het monumentale werk is nog altijd te zien in de historische portretgalerij in het Stadhouderlijk Hof, gevestigd aan het Hofplein 29 in Leeuwarden. Het Stadhouderlijk Hof is tot 1971 in Koninklijk bezit gebleven en in 2022 een kwart eeuw in gebruik als Fletcherhotel-restaurant. De portretgalerij is de moeite waard om te bekijken, de kunstwerken vormen een kunsthistorische band met de geschiedenis van Hofstad Leeuwarden, de provincie Fryslân, Nederland en de Nassau’s.

OVALEN PORTRETTEN IN ’T SAEL
In het HdK Museumhuis Van Eysinga hangen in ’t Sael nog drie prachtige ovalen portretten van dezelfde schilder Lancelot Volders. Ze stellen drie oudtantes voor van de bouwheer van (Museumhuis) Van Eysinga en sluiten wat betreft het formaat en de schilderstijl naadloos aan op een ovalen portret in de Princessehof dat ook te zien was in een licht- en muziekshow over Maaike Meu op de gevel in de tuin van het museum. Museum De Princessehof is gevestigd in het in 1693 gebouwde stadspaleis het Princessehof aan de Grote Kerkstraat 9 in Leeuwarden. Het in 1917 opgerichte Keramiekmuseum het Princessehof is nu deel van het Fries Museum. Het ovalen portret van de hand van Lancelot Volders van de naamgever van de Princessehof, prinses en regentes Marie Louise van Hessen-Kassel is net zo verfijnd als het drieluik ovalen portretten in HdK Museumhuis van Eysinga. Marie-Louise is op 7 februari 1688 in Kassel geboren en op 9 april 1765 in Leeuwarden overleden en bekend onder haar Friese koos- of erenamen Maaike Meu en Marijke Meu. In het Stadhouderlijk Hof hangt nog een groter gered portret van haar in de stijl van het genoemde portret van Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau, ook dit portret is geschilderd door Lancelot Volders.

LOUIS  IS  LANCELOT VOLDERS
De schilderijen van Henriëtte Amalia en Maria Louise zijn maar enkele voorbeelden van de geredde kunst in het Stadhouderlijk hof, de echtgenoot en kinderen van Maaike Meu zijn ook geschilderd, evenals het gezin van Henriëtte Amalia. In oude publicaties staat de schilder van die portretten, Lancelot Volder, volgens het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), ten onrechte vermeld als Louis Volders. Zo valt er altijd iets te ontdekken in de kunstgeschiedenis dat de verhalen over kunst uit vroeger eeuwen aanvult. Wij kijken door de imaginaire bril van onze tijd zien, net als de generaties voor en na ons.

WILLEM BARTEL VAN DER KOOI
Over Willem Bartel van der Kooi valt nog meer te vertellen. Kunst uit de achttiende eeuw is lange tijd ondergewaardeerd, kunsthistorici liepen er straal aan voorbij en tijdens colleges kwam het nauwelijks aan de orde. Er werd weinig onderzocht en grote tentoonstelling van en over 18^de eeuwse schilderkunst ontbraken. Daar kwam in de tweede helft van de twintigste eeuw langzaam verandering in, Oud-directeur Cornelis Boschma van het Fries Museum bracht bijvoorbeeld Willem Bartel van der Kooi in publicaties en in het museum. Recent sprak ik voor Portraits & Paradise 90 minuten over het leven en werk van Willem Bartel van der Kooi. Zijn schilderijen uit het Rijksmuseum staan onder meer als topwerk uit de collectie op postzegels en gadgets en in diverse musea is zijn werk permanent op zaal te zien is. In het Fries Museum in Leeuwarden bijvoorbeeld, daar hangen in het verhaal van Friesland de schilderijen Vadergeluk en Moedergeluk. Voor Verhalenavond 2022 belicht ik een kleine, maar belangrijke episode, passend bij het thema van 2022: De Ommekear. Met zijn houding, schrijven en daden om kunst te redden, riep Willem Bartel in 1795 een halt toe aan het vernielen van adellijke kunst. Grafschendingen van onder meer de Nassau’s in Leeuwarden kon hij niet ongedaan maken, maar hij kon wel vele werken veilig stellen.

Foto’s:
1. Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau (1666-1726), Lancelot Volders, locatie Stadhouderlijk Hof.

2. Prinses-gemalin van Nassau-Dietz, periode 1683-1696 Marie Louise van Hessen-Kassel en regentes voor Johan Willem Friso, Lancelot Volders, locatie Stadhouderlijk Hof

3.In 1781 voor Fr. van Eysinga gebouwd hoekpand Koningstraat 1, Leeuwarden huisvest HdK Museumhuis Van Eysinga en is de voormalige locatie van het Fries museum.  Het pand is in 1806 vergroot en heeft een omlijste deurpartij, roeden in de vensters, geblokte kroonlijst en schoorstenen met borden.

Zie: Verhalenavond Friesland

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail