TE ZIEN IN… Aflevering 190… ‘Doktershuis’ Unia State en Dr. Kijlstraweg in Oentsjerk

OENTSJERK – De landschappelijk mooie streek de Trynwâlden was zo geliefd bij de adel dat ze daar diverse states hebben gesticht. Het zijn vrijstaande panden, omringd door grotere of kleinere tuinen of parktuinen, zoals villa Unia State, op de hoek Rengersweg – Dokter Kijlstraweg. Unia State is vanaf 1860 burgerbezit en ook bekend als doktershuis.

Gerhild van Rooij

NAAM UNIA STATE
Het pand Unia Sate met een woonoppervlakte van 372 vierkante meter staat op een perceel van 2506 vierkante meter en hoort daarmee tot de kleinere in de Trynwâlden gestichte states. Aan dezelfde Rengersweg ligt de Stania State waarvan de naam het grote toegangshek van de hoofdentree siert. Stania State ligt op een groter perceel en is ook van ver imposanter dan Unia State dat een ander soort schoonheid bezit. Stania  State ligt verder van de weg af dan Unia  State. Beide states dragen de naam van hun bouwheer, voor de oude Unia State is dat Jhr. Douwe Carel van Unia, grietman van Tytsjerksteradiel en Stania State is genoemd naar bouwheer Jeppe Stania. De naam Unia State staat in de top van de gevel en is vanaf de Rengersweg even goed te zien als de naam Stania State op het hek van de gelijknamige state.

17e EN 19e EEUW
De Unia State van Jhr. D.C. van Unia is door twee generaties van Unia bewoond en daarna aan verschillende elkaar opvolgende adellijke families verkocht. Vanaf 1860 word het pand verkocht aan elkaar opvolgende burgerfamilies, waaronder dokters. Op het door Dorpsbelang Oentjserk aan de weg bij de villa geplaatste informatiebord is te lezen dat Unia State waarschijnlijk in de 17^e eeuw is gesticht door Douwe Carel van Unia en dat die oorspronkelijke Unia State begin negentiende eeuw, in 1806, geheel is vernieuwd. Volgens Karakteristyk Tytsjerksteradiel volgde er in 1853 weer een verandering. Het pand werd in de twintigste eeuw nog eens vergroot met een aanbouw uit 1915 en is daarna geleidelijk veranderd in de huidige villa Unia State.

DOKTERSWONING
In de periode 1860-1990 is Unia State in gebruik als dokterswoning met praktijk aan huis. In 1860 koopt de arts Dr. S.H. Kijlstra, de Unia State voor 4.500 gulden,  vergelijkbaar met ruim 2 miljoen euro nu. Vanaf 1860 wordt in Unia State een dokters- of huisartsenpraktijk gestart voor Oentsjerk en verre omgeving. In 1910 neemt een zoon van S. H. Kijlstra, die zelf ook arts is, de praktijk en het huis van zijn vader over. Op het informatiebord staan twee afbeeldingen uit de periode dat dokter S. H. Kijlstra  hier woonde en praktijk hield. Het bijschrift onder de eerste foto luidt: ‘Unia State met dr. S. H. Kijlstra en zijn gezin omstreeks 1880’.  Onder de tweede afbeelding staat: ‘Unia State en haar omgeving omstreeks 1900’, het is een prentbriefkaart waarop Unia State gezien wordt vanaf de Rengersweg. Op de kaart staat de vermelding: ‘ Uitg. S.D. Le Fèbre Hoornsterzwaag. Nr. 5232.  OENKERK’.

DOKTER KIJLSTRAWEG
De Unia State ligt in Oentsjerk op de hoek van de Rengersweg (N 361) en de Dokter Kijlstraweg. De laatste weg is genoemd naar de dokters Kijlstra die in Unia State praktijk aan huis hielden. De relatief lange weg slingert vanuit het dorp Oentsjerk naar het huidige dorp Mûnein, kruist daar onder meer de Kaetsje Muoiwei en komt dan bijna ter hoogte van de Koaiwei uit bij de Tsjerkewei die in Aldtsjerk en Readtsjerk ligt. Het huidige dorp Oentsjerk ligt in het hart van de historische Trynwâlden, tussen de andere twee historische dorpen Aldtsjerk en Gytsjerk. Het kleinere, naar een voormalige molen vernoemde dorp Mûnein, droeg eerder officieel de naam Molenend, ook wel Moleneind, en ligt tegen de (nu kleinere) Swarte Broek aan. Voordat Molenend een zelfstandig dorp was, vormde de bewoners en hun onderkomens een buurtschap onder het dorp Oentsjerk. Zo komt het dat de dorpen Mûnein en Oentsjerk dezelfde dokter Kijkstraweg delen en dat de nummers van die weg gewoon doorlopen, als was het een weg in een dorp. Wat betreft de postcode valt de weg zowel bij wijk 01 Aldtsjerk als wijk 02 onder Mûnein.

WIJTHOFF EN SIAMESE TWEELING
In 1930 koopt de heer J.H. Buis (arts) Unia State en de dokterspraktijk van dokter Kijlstra jr. en dertien jaar later, in 1943, koopt de huisarts Jack, Jacobus Pieter Simon Wijthoff (1912-1974) de state en praktijk. Hij haalde tijdens een thuisbevalling op 8 november 1953 in Mûnein succesvol de Siamese tweeling Folkje en Tjitske de Vries. Ze zijn op 12 juni 1954 succesvol door vier artsen operatief van elkaar gescheiden in het toenmalige Diaconessenhuis in Leeuwarden. Ze waren wereldnieuws, het was de eerste keer dat dit in Nederland plaats vond. Het gezin woont aan de dokter Kijlstraweg 43 in toen Molenend, nu Mûnein.

130 JAAR EN FRISIA STATE
Erik  P. P. Wijthoff, zoon van Jack Wijthoff,  wordt ook dokter en volgt zijn landelijk bekende vader op. In 1975 wordt Wijthoff jr. eigenaar van Unia State. Op 23 december 1985 krijgt het initiatief om in de Trynwâlden tot een gezamenlijke huisartsenpraktijk te komen definitief vorm, het verlicht de werkdruk. Er komt een maatschap van huisartsen die gezamenlijk praktijk houden in Frisiastate 1, met ook een apotheek. De  dokterspraktijk van  Erik P.P. Wijthof  verhuist hierheen. Liefst 130 jaar achtereen woonden er huisartsen in Unia State, dat daaraan de ‘koosnaam’ doktershuis dankt. In 1990 verkoopt Wijthof het pand aan particulieren, maar blijft met zijn vrouw in het dorp wonen. Dokter Wijthof neemt ook na zijn pensioen  nog vaak waar in de dokterspraktijk in Frisia State 1, Oentsjerk.

VILLA IN GOEDE STAAT
De Unia State is een architectonisch sieraad waar iedereen van afstand vanaf de Rengersweg of dokter Kijlstraweg optimaal van kan genieten. Het pand wordt omgeven door bomen, borders en gazons en een strakke beuken heg. Gelukkig houden de huidige eigenaren het pand in goede staat. De witte, nog altijd opvallende villa Unia State met rieten dak heeft aan de voorgevel een houten balkon en onder het daarboven overhuivende dak, fraaie rood met groene sierelementen. Unia State is volgens Stichting Karakteristiek Tytsjerksteradiel een  pand met stedenbouwkundige, architectonische en typologische zeldzaamheidswaarde.

AUTEUR Gerhild van Rooij, cultuurpubicist uit Aldtsjerk
FOTO’S
1 Unia State vanaf Rengersweg (foto Gouwenaar, CCSA)
2 Unia State vanaf Dokter Kijlstraweg (foto Gerhild van Rooij)
3 Historische afbeeldingen van de Unia State en Rengersweg op informatiebord Doarpsbelang Oentsjerk (foto Gerhild van Rooij)

BRONNEN
Dorpsbelang Oentsjerk
http://www.stinseninfriesland.nl/UniaStateOenkerk.htm
Karakteristyk Tytsjerksteradiel

Tekst over reportage Siamese Tweeling met Prof. Dr. J.F. Crul (anesthesist), B. De Vries (moeder tweeling). A.S. Wijthof, echtgenote van  arts J.P.S. Wijthof en hun zoon E.P.P. Wijthof.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail