TE ZIEN IN… Aflevering 187: Reclametekenaar en verzetsman Adri Berghuys, Noardburgum (1)

NOARDBURGUM/LEEUWARDEN – Ruim zevenenzeventig jaar geleden eindigde in Nederland de Tweede Wereldoorlog, daarna begon de Wederopbouw en kregen veel monumenten vorm, bijvoorbeeld beelden, beeldengroepen, zuilen, plaquettes, gevelstenen, wandteksten en banken. De naam van tekenaar en verzetsman Adri Berghuys die maar 23 jaar mocht worden staat op meerdere erelijsten.

Gerhild van Rooij

NOARDBURGUM NR. 138
In veel gezinnen bleven de sporen van onrecht, verdriet en gemis en machteloosheid lang nawerken. In Friesland vielen veel jonge slachtoffers, ook aan de kant van de bezetter. Vader Jacobus Berghuys werkte bij het waterleidingbedrijf, voluit het pompstation van het Intercommunale Waterwingebied Leeuwarden. Het pompstation en waterwingebied in Noardburgum zijn van cruciaal belang voor de watervoorziening in Friesland. Jacob Berghuys verhuisde met zijn gezin naar Noardburgum nr. 138, de meeste adressen bestonden in die tijd nog uit een plaatsnaam met nummer. Het huis dat het gezin betrok stond op het terrein van het IWGL-pompstation van het Friese waterleidingbedrijf. Adri krijgt een broer, Bouwe, die op zijn 85^ste een In memoriam zal schrijven voor zijn jong gestorven broer Adri.

EIGEN JOL
De broers Bouwe en Adri zeilen zomers graag samen met hun vrienden en vriendinnen op het Bergumermeer. Adri is een sportieve jongen en een doorzetter die kan afzien. Hij bouwt eigenhandig een teakhouten jol waarmee hij wedstrijden vaart. Dat de jol belangrijk is voor hem blijkt mede uit de voorstelling op zijn ex libris, daarop staat een overhellende jol met donkere zeilen onder een bewolkte lucht. Rechts van de zeilen is een deel licht gelaten waardoor deze jol extra aandacht vangt. Het is of in de onderzijde van het grootste zeil licht weerkaatst en tegen dat witte vlak steken de twee silhouetten af, misschien zijn de figuren op de jol wel de twee broers.

PALET EN PENSELEN
Op de voorgrond van de jol op het ex libris staat voor de kijker links een palet met verf, met drie door het duimgat van het palet gestoken penselen. Rechts ligt een geometrische driehoek en daarachter drie opgerolde tekenpapiervellen. Het is een verwijzing naar zijn beroep van tekenaar of reclametekenaar, waarbij naast grafische vormgeving en illustraties maken ook het tekenen en ontwerpen van letters hoort. Adri heeft een vlotte hand van tekenen. In het midden van de voorstelling komt uit de watergolven een cartooneske kop met grijns naar voren op. Die kop is voor een kwart naar het palet gekeerd, het jukbeen raakt het palet en de kin rust over een van de papierrollen tegen de driehoek en een oor raakt een papierrol. Rond de bovenzijde van de in een ovaal gevatte voorstelling staat EX-LIBRIS en rond de onderzijde ervan a. BERGHUYS. Adri wordt reclametekenaar van beroep, waarbij ook letters tekenen hoort.

29 APRIL 1943: LO
Zijn ervaring in waarnemen en tekenen zal hem in zijn verzetswerk goed van pas komen. Hij is negentien jaar als in 1940 de oorlog uitbreekt. Het nazisysteem staat hem meteen al tegen. Als op 29 april 1943 het bevel wordt uitgevaardigd dat alle militairen zich moeten melden om in krijgsgevangenschap te gaan, neemt het verzet in Friesland toe. Op 1 mei 1943 breekt een staking uit die zonder pardon wordt neergeslagen. Er vallen doden, anderen worden gearresteerd en opgesloten. Er komen veel onderduikers naar Friesland. De Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO) laat ze op goede adressen onderbrengen en zorgt voor levensmiddelen en bonkaarten. De jonge Adri, schuilnaam De Ruiter, wordt chef en calculator van de LO-Centrale in Leeuwarden en werkt samen met onder meer Krijn van der Helm en belastinginspecteur en leider van verzet Jan Evenhuis.

FRIESE ZEGELS
In de zomer van 1943 komt het Nationaal Steunfonds (NSF) tot stand, de financiering van het verzet. Dit is in Friesland al op orde in het Financiële Comité Friesland, geleid door Jan Evenhuis. Hij is geboren in Groningen op 15 januari 1896 en heeft veel contacten. Als de uitgaven de inkomsten teveel overstijgen, besluit het comité tot een openbare zegelactie. De landelijke NSF-leiding vindt dit overmoedig, maar de Friezen zetten door. Adri ontwerpt de folder met ruimte voor de zegels voor deze actie. Naast een afbeelding van de Zeven Provinciën zet hij een opkomende zon op de zegels ter waarde van fl.2,50 tot fl.100.000,- zet hij een schip over 17x de tekst Nederland zal Herrijzen. De collectie documenten van verzetsman Jan Evenhuis in het Belasting & Douane Museum in Rotterdam bevat onder meer zegels met het bedrag fl.100,-.

GEEN GELD LENEN
Er is vooraf besloten dat de zegelactie onmiddellijk stopgezet wordt als het eerste exemplaar van de folder in Duitse handen komt. Dat gebeurt na acht weken. Met de kortlopende actie is meer dan negen ton binnengehaald voor het financieren van onderduikerwerk. Er werd niemand opgepakt naar aanleiding van deze actie. Het Friese Comité gaat ook NSF heten en er wordt begonnen met het zelf innen van belastingen. Naast een officiële belastingaanslag krijgen de Friezen een NSF-aanslag, dankzij een organisatie die Jan Evenhuis opzet via Friese belastingkantoren. Anders dan de landelijke NSF vindt Friesland dat de financiering van het verzet niet uit geleend geld moet bestaan maar uit vrijwillige bijdragen. Adri houdt zich ook bezig met het vervalsen van papieren en vrijstellingen en leert een onderduiker de kneepjes van dit vak.

AUTEUR
Gerhild van Rooij, cultuurpublicist.
BRONNEN in deel 2
Delen van deze Te zien in… verschenen eerder in Gerhild van Rooij. ‘Adri Berghuys, reclametekenaar, verzetsman 1’, Heidepraet, april 2018 (bijdrage 86).
Zie ook: https://www.rtvnof.nl/te-zien-in-101-1945-klompenmaker-harmen-de-vries-en-iwgl-monument/526359/

FOTO’S: Historisch
1. Ex libris, Adri Berghuys met jol en tekenmaterialen (9.1.921, Nuland – 18.8.1944, Vught)
2. De broers Adri en Bouwe Berghuys en rechts vader Jacobus Berghuys, Noardburgum.
3. Detail uit zegelvel Nederland zal herrijzen f 1000,-, 1943, Financiële Comité Friesland

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail