TE ZIEN IN… Aflevering 182: Nationaal muzikaal erfgoed, zwerfvuil en kinderen in het bos

TRYNWÂLDEN – Projectmatig ruimen schoolkinderen samen met  hun juf of meester met afvalzakken, handschoenen en prikkers wel van alles op in ‘hun’ Kaetjsemuoisbosk en Grikelân en Turkijebosjes: etensresten, blikjes, flessen, verpakkingen van papier, karton, glas, metaal, folies, kunststof en peuken. In de jaren ’50 –’60 klonk tijdens het zwerfvuil opruimen nog de ANWB-canon.

Gerhild van Rooij

EVERGREEN VAN J.H. SLICHER
Aanplakbiljetten met Laat niet als dank voor het aangenaam verpoozen, den eigenaar van het bosch de schillen en de doozen, een slagzin op rijm uit 1916 van Jacob Hendrik Slicher (1863-1938), hingen door het hele land in hotels, stations, cafés, scholen, garages, politieposten en boswachterijen. De ANWB bracht zelfs briefkaarten uit met dit rijm onder dezelfde reclameprent van Willy Sluiter die op de aanplakbiljetten stond. In de jaren ’70 zijn er kaarten en posters herdrukt van het affiche uit 1916, dit eerste affiche en de affiches uit 1928 en 1936 verschijnen nog steeds als vintageherdrukken.

EFFECT ANWB CAMPAGNE ZWERFVUIL
Het rijm van Slicher en de beelden van Sluiter versterkten elkaar. Het geheel riep op om in de voor dagtoeristen toegankelijke landschapsparken en andere natuurgebieden en landschappen geen zwerfvuil achter te laten. Dankzij de ‘Laat niet als dank ..’ campagne kon de ANWB verschillende eigenaren van natuurterreinen ertoe bewegen hun terreinen open te stellen voor wandelaars en fietsers. Nu vinden we de toegang op die op elkaar aansluitende recreatiepaden heel gewoon, maar deze zijn er niet vanzelf gekomen.

NEDERLANDSCHE VÈLOCIPÉDISTEN BOND
De voorganger van de ANWB is de door Bingham en Kol op 1 juli 1883 in Grand Café-Restaurant Buitenlust aan de Maliebaan opgerichte Nederlandsche Vèlocipédisten Bond. Twee jaar later is deze bond omgedoopt tot de Algemene Nederlandsche Wielrijders Bond, kortweg de ANWB. De ANWB organiseerde gezellige avonden, verschillende hardrijdwedstrijden en diverse toertochten. Bingham werd voorzitter. Volgens Brits model reden de clubleden allemaal in uniform. Voorop fietsten hoornblazers om met hun doordringende klanken de overige weggebruikers te waarschuwen dat er een groep wielrijders in aantocht was.

AANJAGER ANWB
De ANWB pleitte bij de gemeente voor soepelere regels voor fietsers, voor het openstellen van meer wegen voor fietsers en voor betere wegdekken. Ze vroeg aan de regering en de gemeenten om speciale fietspaden aan te leggen. Het kostte tijd om de overheid te overtuigen. Pas in 1896 werd in Brabant voor het eerst een echt fietspad met goed wegdek aangelegd, maar daarna ging het snel. Volgens de digitale canon van Nederland, verrijking Utrecht, telt ons land tegenwoordig liefst 35.000 km aan fietspaden. De fietsstrook aan de Maliebaan in Utrecht zette daarvoor de toon. In het huidige RTVNOF uitzendgebied dat de gemeenten Tytsjerksteradiel, Achtkarspelen, Dantumadiel en Noardeast-Fryslân omvat, zijn er fietspaden langs en door historische steden en dorpen en natuurgebieden. Langs de fietspaden door het Waddengebied, Nationaal Landschap de Noardlike Fryske Wâlden, meren en historische vaarten of staan er wel bankjes en stekjes om uit te rusten en van het uitzicht te genieten.

MARSLIED EN VERMAANLIED
Bij die bankjes en stekjes langs diverse wandel en fietspaden en ook in de natuurgebieden liggen soms sporen van de recreanten die schadelijk zijn voor het milieu. In de jaren vijftig is de eenstrofige canon Laat niet tot dank gecomponeerd. Deze canon is een zogenaamd vermaanlied en wereldlijk marslied, waarvan de boodschap nog niet achterhaald is. De door de ANWB gebuikte slagzin ‘Laat niet tot dank voor ’t aangenaam verpoozen, den eigenaar van ’t bosch de schillen en de doozen’, werd een gezongen aansporing om geen zwerfvuil achter te laten in de natuur in de toenmalige vorm van verpakkingen en etensresten. Die aansporing is nog steeds nodig, ondanks de vele vrijwilligers die de paden door de natuur helpen onderhouden en schoon houden. De Laat niet tot dank canon staat als lied 89 (van 99) in de ruim zeventig jaar gelden door Carla Kohnstamm samengestelde bundel Zingen dat willen wij, uitgegeven in samenwerking met de Arbeiders Jeugd Centrale, druk/uitgave 1951, Amsterdam, N.V. de Arbeiderspers.

ERFGOED A.N.W.B. CANON
Eerder gaf onze regering al opdracht om liederen die tot ons nationaal muzikaal erfgoed behoren in kaart te brengen. A. Smeijers, Erwin O.F.M. Bruning, Sem Dresden, Henri Geraerdts, M.C. Grimberg-Huyser en Jaap Kunst stelden toen in opdracht een (Nederlandse) Volksliederenbundel samen. Het lied ‘Laat niet als dank’ is daarin onder de titel A.N.W.B. canon opgenomen als lied 196 in de categorie canon. Deze naar liedcategorieën ingedeelde en 418 pagina’s grote Volksliederenbundel is in 1952 uitgebracht in Haarlem/Utrecht bij Gottmer / Wolter Hattink&Creyghton. Beide bundels verschenen in de tijd van de Wederopbouw.

MEERTENS INSTITUUT, LIEDERENBANK
Twee jaar later, in 1954 begon het Nederlands volksliedarchief alle Nederlandstalige volksliedjes vanaf de Middeleeuwen te verzamelen. Dit grote volksliedarchief is nu onderdeel van het Meertens Instituut van de KNAW, Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Het volksliedarchief heet tegenwoordig Documentatie- en onderzoekscentrum van het Nederlandse Lied, kortweg aangeduid met DOC Lied. In dit archief zijn honderden liedboekjes, duizenden liedblaadjes en duizenden opnames verzameld, uit onder meer het radioprogramma ‘Onder de Groene Linde’. Ook het lied Laat niet tot dank is in de Liederenbank beschreven.

150.000 DOC LIEDEREN ONLINE
De rond 150.000 liederen uit DOC Lied zijn allemaal gedigitaliseerd en sinds 2007 door iedereen online te raadplegen in de Nederlandse Liederenbank. Al die liederen horen tot ons muzikaal erfgoed, waaronder de ANWB-canon. De slagzin van Slicher voor de ANWB en Nederlandse bond voor toeristen is vele malen gedrukt en herdrukt op posters, kaarten en in bundels. De tekst moest duidelijk maken dat er geen zwerfafval in de natuur hoort, maar, wat is er sinds 1916 veranderd?

TEKST EN FOTO’S
Gerhild van Rooij, cultuurpublicist uit Aldtsjerk (en gastvrouw Nationaal Landschap Noardlike Fryske Wâlden)
1 Rododendronvallei, Trynwâlden Readtsjerk/Oentsjerk
2 Pad door Griekenland en Turkije, Aldtsjerk/Oentsjerk
3 Bord Kaetsjemuoisbos, Oentsjerk/Mûnein

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail