TE ZIEN IN… Aflevering 180: Bussink’s plaatjes sjees, Klinze, Boschhuis en Bonifaciuspark

REGIO – Jb Bussink, bekend van de Deventer Koek, is de enige fabrikant die een complete serie provinciealbums uitbracht waarvoor plakplaatjes werden verpakt bij koekproducten. In het Jb Bussink album Mijn Land,  IV Friesland (1930) staan plaatjes van bijvoorbeeld Friese kostuums en sjees, Stania, De Klinze, Boschhuis (Noardburgum), Talmahoeve, Veenwoudsterwal, Kollum, Bonifaciuspark (Dokkum) en Dantumadeel.

Gerhild van Rooij

GADGETS VAN DIE TIJD
Na de Eerste Wereldoorlog  brachten meerdere fabrikanten provinciealbums uit waarin losse plaatjes geplakt konden worden, de  gadgets van die tijd. De plaatjes waren uitsluitend te krijgen bij aankoop van de producten van die fabrikanten. Voordat bij Jb Bussink de albumreeks Mijn Land verscheen, had Verkade uit Noord-Holland in 1918 als eerste Verkade’s album Friesland uitgebracht, de provincieserie zou incompleet blijven. Beschuitfabrikant Hille volgt twee jaar later, in 1920, met provinciealbums en betrekt de ANWB daarbij, ook die serie blijft incompleet. Hofleverancier Jb Bussink brengt pas 9 jaar na Verkade een eerste provinciealbum uit en start met Overijssel, waar de firma is gevestigd.

PLAKPLAATJESALBUMS Jb BUSSINK
Vanaf 1927 verschijnt bij Jb Bussink jaarlijks een deel over één van de provincies, het album Friesland is het vierde deel. Het meest bekende product van Bussink’s Koekfabriek, Deventer Anno 1593, is dan nog altijd de gekruide Deventer Ellekoek. In het jaar van de uitgave van het deel Friesland kost een hele Deventer Ellekoek f 0.80 en een halve is voor f 0.40 te krijgen (f staat voor de oude munteenheid gulden). Jb Bussink’s betrekt net als Hille de ANWB bij de albums, maar de ingebonden albumserie Mijn Land van Bussink is de enige die van alle elf provincies een eigen plakplaatjesalbum uitbrengt. (De twaalfde provincie, Flevoland, bestond nog niet). Daarnaast is het een unicum dat elk deel is geschreven door dezelfde auteur, G. J. Nijland.

GERRIT JAN NIJLAND (1884-1946)
De serie is een groot succes. Gerrit Jan Nijland, redacteur van Het Handelsblad, schreef al de ANWB-uitgave Ons eigen land en verdiepte zich daarvoor in de verschillende types landschap en in de steden, dorpen en bijzonderheden van alle provincies. Hij was en bleef als journalist op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen. Het album Friesland en ook de andere delen van Mijn Land-albums zijn per album positief besproken in de Nieuwe Rotterdamse Courant (NRC). In 1938 memoreert deze krant dat Nijland zijn serie knappe boekjes over ons land heeft voltooid en stelt: “Wij hebben er met erkentelijkheid voor den ijverigen speurder en aangenamen verteller, die deze Amsterdamsche confrère is, ons in verdiept.”

MIJN LAND DEEL IV FRIESLAND
Mijn land Deel IV, Friesland, verscheen in 1930 en biedt plaats aan 100 plaatjes en ‘2 groote platen’, gemerkt E. en F. De fabrikant meldt: “Alleen de kleine plaatjes worden bij onze artikelen verpakt. De groote platen verkrijgt men door franco verzending per brief van 4 kleine plaatjes of bons voor één groote; dus voor 2 groote platen, 8 kleine plaatjes of bons inzenden. Voor uitvoerige inlichtingen zie men de bijlage van het album. Het album is voor 60 cent verkrijgbaar bij de leveranciers van Bussink’s koeksoorten. Ook zenden wij het U per post á ontvangst van 80 cent per postwissel.”
Friesland IV begint op pagina 2 met een topografische provinciekaart, gevolgt door een ‘Voorbericht’ van Bussink, en ingeplakt Erratum. Na het inleidende hoofdstuk volgen: ‘De wateren van Friesland’, ‘Frieslands schoon’ (Het Noordelijk deel der provincie en De westkust van Harlingen naar Stavoren), ‘Het Friesche merengebied’, ‘Gaasterland’ (Zuidwesthoek), ‘Het gebied der compagnonsvaarten en Zuid-Oost-Friesland’, en de Waddeneilanden ‘Ameland en Schiermonnikoog’. In dit album met enkele kop- en eindtekeningen en 6 kleinere pentekeningen, is ruimte voor de 100 genummerde plaatjes (60 x 79 millimeter) en 2 grote bladvullende inplakplaten. Er zijn slechts zeven illustraties gesigneerd met P. Henla of MvAdK.

FRIESE KOSTUUMS, IJS, STANIA STATE,
De plaatjes en platen voor album deel IV Friesland horen bij 27 opeenvolgende rechterpagina’s  met nummers van de plaatjes en letters van de grote platen. De platen zijn gegroepeerd. Zo vormen  No 89. Hindelooper vrouwtje, 90. Friesch echtpaar, 91. Friesche sjees en 92. Schaatsenrijdster herinneringen aan vervoer over ijs, vermaak en pronken bij vriesweer en aan kostuums en oorijzers. Deze onderwerpen en voorwerpen zijn ook terug te vinden in de collectie van het Fries Museum in Leeuwarden en vroeger voor een deel in het op plaatje No 65. afgebeelde Stania State in Oentsjerk, dat een periode fungeerde als Uithof van het Fries Museum. De afbeelding toont het geopende smeedijzeren hek met in de voortuin kleurrijke bloemenpracht, verschillende hoogtes, vijvers en diverse soorten bomen en op de achtergrond de state.

DE KLINZE, BOSCHHUIS EN BONIFACIUSPARK
Naast 65. Stania State staat  op plaatje 66. de door bomen omzoomde oprijlaan met aan het eind de state De Klinze. Volgens het bijschrift valt deze state niet onder Aldtsjerk maar onder Oentsjerk. Bij 24. Het Boschhuis op de Bergumerheide (Noardburgum), valt ook de mooie laan op. De plaatjes 46. Talmahoeve in Veenwouden, 40. Sloot te Veenwoudsterwal, en 47. Diepsche Wal, Kollum hebben weer andere natuurgetrouw weergegeven gebouwen en landschappen net als 26. In Dantumadiel en 68. Bonifaciuspark in Dokkum, met het hek achter de zuil met bovenop een monumentale vaas en onderaan de pomp. Wie deze zomer door Friesland reist zal nog veel beschreven en afgebeelde plaatsen en gebouwen uit Bussink’s Mijn Land album Friesland IV kunnen herkennen.

AUTEUR
Gerhild van Rooij, cultuurpublicist

FOTO’S, HISTORISCH
Plakplaatje 24. Boschhuis Bergumerheide in Mijn Land Friesland IV, Jb Bussink.
Mijn Land Friesland IV, Bussink’s, detail omslag provincieplakplaatjes album ut 1930.
Reclame raambiljet Jb Bussink Deventer, detail met slogans ‘Voor namaak wordt gewaarschuwd’ en ‘Gezondste delicatesse’.
Plakplaatje 68. Bonifaciuspark Dokkum in Mijn Land Friesland IV, Jb Bussink.

BRONNEN
Mijn Land Albums; NRC; dbnl; deventerkoekwinkel.nl; Antiquarische boekhandels.
Deel illustraties CCSA, Museum De Waag  Deventer.
Meer van de auteur over Bussink’s inplakplaatjes voor Mijn Land, Friesland IV in o.a. Heidepraet, De harker en De Koeketromp.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail