TE ZIEN IN… Aflevering 175: W. Baljets muziekfilm over Marten Brouwer gerestaureerd

TRYNWÂLDEN – Dankzij het Fries Film en Audio Archief staat de gerestaureerde muziekdocumentaire Ryk troch musyk op Youtube. De oude geluidsband was verloren geraakt en Albert Boonstra en Klaas de Jong hebben samen een nieuwe gemaakt voor dit filmmonument over Marten Brouwer en accordeonmuziek. W. Baljet, van amateurfilmclub Kleare Kimen, maakte de documentaire in 1957.

Gerhild van Rooij

1957 B.A.C. EN NEDERLANDSE RADIO UNIE
De Trynwâldster Marten Brouwer woonde en werkte het grootste deel van zijn leven in Gytsjerk. Baljet heeft hem geportretteerd als accordeonist, organisator van muziekevenementen, dirigent van zijn orkesten en muziekpedagoog aan de (nu gemeentelijke) Brouwer’s Muziekschool in Gytsjerk met vestigingen in heel Friesland. Marten richtte orkesten op en uit de succesvolle Brouwers Akkordeon Club (B.A.C.) is het nog actieve Brouwer’s Akkordeon Orkest (B.A.O.) voortgekomen. In de film zijn accordeonlessen en -scholen te zien in onder meer Gytsjerk,  Sneek, Dokkum, Workum, met diploma-uitreiking door bekende gecommitteerden van buiten Friesland en een muziekuitvoering voor de Nederlandse Radio Unie, zoals de radio anno 1957 heette. Er is een accordeonfestival in Stania State in kleur een c gefilmd en spelletjes onder accordeonbegeleiding, zelfs een soort stoelendans. De film geeft een mooi tijdsbeeld van de omgeving, vroegere muziekleslokalen, studio’s en podia en laat vooral zien hoeveel plezier samen toegewijd accordeon spelen geeft.

SMALFILM, NOVA
Ryk troch musyk is een amateurfilm. In heel Nederland ontstonden in de jaren vijftig en zestig amateurfilmclubs, waaronder de in 1951 in Leeuwarden opgerichte Friese club Kleare Kimen. Tekenleraar en kunstgeschiedenisleraar W. Baljet was een van de leden. De oprichters J.M. Boudewijn, J.L. van Keyzerswaard, J. Pelder en L.E. Huijing vormden het eerste bestuur. De Friese beweger en amateurfilmer Jan Bearn Singelsma is de naamgever van Kleare Kimen. ‘Schone horizonten’ in Denemarken en Oost Friesland (Duitsland) brachten hem op die naam. Het ledenaantal vanaf de oprichting was 20, in 1958 toegenomen tot 23. Kleare Kimen-leden informeren elkaar over de laatste technische ontwikkelingen binnen de film (later ook video en digitale technieken) en hoe je verhaal, geluid en beeld het beste bijeenbrengt. De Friese smalfilmers van Kleare Kimen hielden via NOVA, Nederlandse Organisatie van Amateur Smalfilms, ‘uitwisselingsavonden’ met smalfilmclubs in diverse provincies. In de jaren 50 en 60 bezoeken amateurfilmclubs uit Hilversum, Groningen, Heerenveen, Zwolle, Winschoten, Leeuwarden en Drachten elkaar en vertonen dan hun films.

KLEARE KIMEN
Veel amateurfilmclubs konden alle veranderingen op filmgebied van Super 8, video, DVD tot vele andere technische veranderingen niet aan en werden opgeheven. Kleare Kimen bewoog mee met de tijd en is nog altijd een actieve club en aangesloten bij Federatie NOVA-Noord voor Groningen, Friesland en Drenthe. Via NOVA is de club lid van een wereldomvattende club van amateurfilmers. Er is niet alleen technisch veel veranderd op filmgebied. In het jaar dat Ryk troch musyk uitkwam was amateurfilms maken nog exclusief en kostbaar. Tijdens de colleges van de Postacademische opleiding Audiovisuele Communicatie vertelden mijn docenten van de Filmacademie Amsterdam en De witte Lelie dat amateurfilms maken in de jaren vijftig als een prestigieuze zaak werd gezien.

VASTLEGGEN
Deze amateurfilmers hebben individueel of met hun clubs bijgedragen aan het vastleggen van onder meer cultureel erfgoed. De gedrevenheid om (nog) onaangetaste landschappen, natuurschoon of dorps- en stadsgezichten en verschillend ambachten vast te leggen kwam ook voort uit de behoefte om te laten zien hoe goed de Wederopbouw was geslaagd. Dankzij die film kon dit bewaard worden en in vertoningen thuis en allerlei zaaltjes gedeeld worden met anderen. De leden van de Kleare Kimen amateurfilmclub kwamen net als leden van vele andere clubs uit die tijdsperiode uit de rijke laag van de bevolking en bekleedden vaak belangrijke maatschappelijke en bestuursposities. Toen in de jaren zestig van de vorige eeuw het Super 8-systeem van Kodak op de makt kwam veranderde het maken en uitbrengen van amateurfilms ineens in een voor velen betaalbare hobby. Veel meer mensen konden filmen wat zij belangrijk vonden om te bewaren en te laten zien.

AANZIEN IN DE CLUB
W. Baljet maakte naast documentaires af en toe speelfilms en hoorde nog tot de oude leden met maatschappelijke status. In die tijd genoot zijn beroep, leraar kunstgeschiedenis en tekenen aanzien. De kostbare academische studie voor dit vak, was niet voor iedereen weggelegd. Goed kijken naar mensen, de omgeving, details en interactie kon hij al voordat hij begon te filmen, mogelijk gaf het hem een voorspong op andere filmers. Na de komst van het Super8-systeem kwamen er ook minder bemiddelde en minder chique leden bij de Club Kleare Kimen. Evelien van der Kooi schrijft in 2017 in het tijdschrift Leovardia* over de Amateurfilmclub Kleare Kimen in de jaren ’50 en ‘60. In 1966 was het ledenaantal van de club 36, bijna het dubbele van de straat met 20 leden, maar wel nog met een strenge ballotage. Nieuwe leden moesten eerst achteraan in de zaal zitten en hun recht om te spreken tijdens de bijeenkomsten in Gebouw Irene in Leeuwarden eerst verdienen.

PRIJZEN W. BALJET
De amateurfilmers van Kleare Kimen deden mee aan de jaarlijkse wedstrijd van NOVA Noord. Sinds begin jaren zestig kreeg amateurfilmclub met de meeste punten binnen de competitie de Zilveren Camera. De winnaar ging naar de landelijke finale, de film van de nationale winnaar werd ingestuurd voor een Europese competitie. W. Baljet verwierf mede dankzij de wedstrijden aanzien met zijn films. In 1958, het jaar nadat hij de film over Marten Brouwer afleverde won Baljet een derde prijs in de competitie met een documentaire over een Oostenrijkse berg, de Sturzhahn en in 1961 behaalden W. Baljet met “Oostenwind” (Hoe de jeugd zich misdraagt tijdens een vakantie in Grou) succes in de nationale Novacompetitie. In 1963 viel de Club Kleare Kimen in de prijzen met hun gezamenlijk gemaakte film Elfstedentocht 1963 en Friesland huldigt het zilveren bruidspaar en in 1968 won de clubfilm Skûtsjesilen. Baljet en Kleare Kimen brachten Fryslân op vele manieren in beeld.

AUTEUR Gerhild van Rooij
FOTO’S  Documentaire filmbeelden uit Ryk troch Musyk van W. Baljet, 1957,  Marten Brouwer, accordeonlessen
FILM Ryk troch musyk, ca. 1957 – YouTube (Nr. AV0796, Fries Film en Audio Archief, Leeuwarden)
*LEOVARDIA, periodiek van de Leeuwarder Historische Vereniging Aed Levwerd  en Historisch Centrum Leeuwarden. https://www.aedlevwerd.nl/

Meer over MARTEN BROUWER, BAC en BAO
Te zien in… Aflevering 173: BAO en accordeonpedagoog Marten Brouwer (1915 – 1963) – RTV NOF 

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail