TE ZIEN IN… Aflevering 151: Grenspaal Dantumadiel, Chris Fokma en Henk de Vries

DAMWÂLD – Op de gemeentegrenspalen uit 2003 staat het briefhoofdlogo dat ook op de witte entreegevel van het gemeentehuis van Dantumadiel staat. Voor het gemeentehuis staat de cultuurhistorische grenspaal uit 1981 van Chris Fokma, de vos op het keramische gemeentewapenreliëf verwijst naar de historische wildstand in de Dokkumer Wouden, deel van de uitgestrekte Noordelijke Friese Wouden.

Gerhild van Rooij

CHRIS FOKMA
Op 6 maart 1981 zijn langs de gemeentegrenzen van Dantumadiel grenspalen geplaatst met wapenreliëf van de beeldhouwer Chris Fokma. De Leeuwarder Courant berichtte: “Dantumadeel is nu afgepaald: De gemeente Dantunadeel heeft sinds kort zijn grondgebied wat duidelijker afgepaald. Duidelijker en joyeuzer, zoals het de Woudman betaamt. Op de voornaamste toegangswegen naar de gemeente staan nu ruim dertig zeer fraaie grenspaaltjes, ter vervanging van de oude, vervallen en wel zeer kleine paaltjes die voorheen de weggebruiker duidelijk moesten maken dat hij Dantumadeel binnen wandelde of  -reed. Het voornaamste ‘stuk’ van de grenspaal is een reliëf tegel met het gemeentewapen in “natuurlijke” kleuren, vervaardigd door de Leeuwarder kunstenaar Chris Fokma. De tegel is bevestigd op een moderne betonpaal.” Er waren twee soorten, een met een schuinvlak en een zoals op het plein voor het gemeentehuis van Dantumadiel staat.

VERSCHIL
Op het grote plein voor het gemeentehuis komen oud en nieuw samen. Het wapen op de grenspaal heeft een zeer bescheiden formaat ten opzichte van het de entreegevel vullende gemeentelogo op het gemeentehuis. De laatste verwijst naar de Friese gemeentenaam, het wapen verbeeldt de ligging en geschiedenis van de gemeente en spreekt nog altijd aan. De lage grenspaal staat prominent op de door de gemeente ingezonden foto bij ‘GB Dantumadiel opgelucht over beëindigen samenwerking Noardeast-Fryslân: Ambtelijke fusie mislukt’ op RTVNOF, 17 november 2021.* De grenspaal van Chris Fokma is op de foto van Marcel van Kammen bij ‘Dantumadiel wil gemeentehuis binnen vijf jaar verkopen van Tim Fierant’ (Leeuwarder Courant, 2020)*, zelfs zo uitvergoot dat deze net zo hoog lijkt als het gemeentehuis en het gemeentelogo buiten beeld valt. Mocht het gebouw een andere eigenaar krijgen, wie past er dan op deze grenspaal?

DANTUMADEEL
In de loop der tijd is het gebied van Dantumadeel verschillende malen aangepast. Al in 1350 scheidde gebied rond Kollum, Oostbroekland, zich af en werd Kollumerland. Dokkum annexeerde verschillende malen gedeelten van Dantumadeel, zodat het kon uitbreiden. Bij de gemeentelijke herindeling, welke op 1 mei 1984 plaatsvond, gingen de plaatsen Birdaard en Janum over naar de gemeente Ferwerderadeel. Op die grenspaal staat Dantumadeel nog in het Nederlands. Pas 28 jaar na de plaatsing, is op 1 januari 2009 gemeentenaam officieel Fries geworden. Tegelijkertijd met de invoering van de naam Dantumadiel zijn de tweetalige plaatsnaam- en straatborden vervangen door borden met alleen de officiële Friese namen. De elf kernen, dorpen en buurten kregen een Friese naam. De grenspaal is taalkundig en in beeld en kleur een historisch monument.

WOUDEN, ZWAGEN EN MEER
De naam Damwâld, de hoofdplaats Dantumadiel, verwijst naar de Wouden, daarnaast wijzen nog drie dorpsnamen naar de wouden Feanwâlden of Veenwouden, Broeksterwâld of Broeksterwoude en Wâlterswâld of Wouterswoude. De meeste andere dorpsnamen verwijzen naar geografische kenmerken, bijvoorbeeld De Westereen, voorheen wel De Westerein genoemd in Standaaardfries en in Nederlands Zwaagwesteinde, Rinsumageast of Rinsumageest, Driezum of Driesum, De Falom of De Valom en Readtsjerk of Roodkerk naar de kerk, een dorp dat tot de Trynwâlden of Trijnwouden behoort en tot slot Sibrandahûs of Sijbrandahuis en het tot Dantumadiel behorende deel van Feanwâldsterwâl of Veenwoudsterwal waarvan het andere deel onder Tytsjerksteradiel valt. En van de namen van de buurtschappen, Kûkherne of Kuikhorne dat verdeeld ligt in de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel en Tytsjerksteradiel, in de Nederlandse provincie Friesland, verwijst Eastwâld of Oostwoud weer naar de wouden.

GESCHIEDENIS
Dantumadiel wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1242 en stond toen bekend als Donthmadeil, deel van district Winninghe in het noordelijke gedeelte van Oostergo. De toenmalige Grietenij Dantumadeel werd bestuurd door een grietman die in Rinsumageest en Dantumawoude zetelde. Pas bij de gemeentewet van 1851 werden de grietenijen afgeschaft en werden zgn. gemeenten. Deze werden afzonderlijk bestuurd door een burgemeester. Tot 1881 was Rinsumageest de hoofdplaats van Dantumadeel. Het wapen op de grenssteen werd op 25 maart 1818 bevestigd bij besluit van Hoge Raad van Adel aan toenmalige grietenij Dantumadeel. Het bovenste gedeelte van het schild is keel (rood), daarna volgt een gegolfde beek van zilver; het derde gedeelte van goud beladen met een lopende vos van keel, en verwijst naar de hoger gelegen zandgronden; het onderste gedeelte is sinopel (groen). Het schild gedekt met een gouden kroon, zoals te zien op de grenspaal heeft deze drie bladen en tweemaal zes parels. De vroegst bekende afbeelding van het wapen van Dantumadeel komt voor op een kaart van C. Schotanus in “Beschrijvinge van Frieslandt” uit 1664.

AUTEUR
Gerhild van Rooij, cultuurpublicist (tekst en foto)
FOTO’S
1 Vos uit wapen Dantumadiel op de grenspaal uit 1981 van Chris Fokma (2014, Gerhild van Rooij)
2 Grenspaal en logo op entreegevel van het Gemeentehuis (2021, Gemeente Dantumadiel)
3 Grenspaal op het plein voor het gemeentehuis in Damwoude (2012, Piet van de Bij)
BRONNEN/NOTEN
Bewerking reeks van twee artikelen van de auteur over het wapen van Dantumadiel en de gemeentegrenzen voor Ut de Twa Doarpen (Readtsjerk en Mûnein), juni en oktober 2014
Zie in de tekst
*College Dantumadiel wil nieuwe invulling voor gemeentehuis Damwâld – RTV NOF 4.2.2021
Dantumadiel wil gemeentehuis binnen vijf jaar verkopen – Leeuwarder Courant (lc.nl)  5.3.2021

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail