TE ZIEN IN… Aflevering 149: Vissersmonument Moddergat, IJbema en Tamminga

PAESENS-MODDERGAT – Op de zeedijk in Moddergat is op 6 maart 1958 het door Roelof IJbema ontworpen vissersmonument geplaatst. De bijbehorende tekst is van Douwe Tamminga, dichter en voorvechter van het Fries. De stormramp van 5 op 6 maart 1883 kostte 83 van de 109 man het leven, 17 van de 22 schepen van de vissersvloot vergingen.

Gerhild van Rooij

BOARKUMER FJOER
In de tweelingdorpen Paesens-Moddergat is de visserij nog een belangrijke bron van inkomsten, maar de schepen liggen nu in de haven van Lauwersoog. De ramp van Moddergat is een van de grootste rampen aan de Friese waddenkust en wordt met het monument herdacht. De ramp is ook beschreven in de roman Foarby it Boarkumer fjoer uit 2002. De in het Friese dorpje Ealsum opgegroeide schrijver Durk van der Ploeg (1930, Hoogkarspel, NH) beschrijft realistisch het leven van een vissersfamilie aan de Friese noordkust in de periode 1862-1945. Van der Ploeg was typograaf, later opmaakredakteur bij de Leeuwarder Courant en ontving in 2011 nog de Gysbert Japicxpriis voor zijn literaire proza.

ZICHTBAAR
In het historische boek Foarby it Boarkumer fjoer heeft de schrijver een literair monument opgetrokken en geschetst wat het verlies van al die mannen voor de gemeenschap betekende. Hoe de vrouwen en kinderen daarna verder moesten. Onder de gelijknamige titel Foarby it Boarkumer fjoer bewerkte Baukje van Hijum het aangrijpende boek tot een openluchtspel. Het stuk is in 2016 als het derde iepenloftspul van Metslawier uitgevoerd en speelde op het Stinzeterrein in dit dorp. Spelers en crew en maakten het leven met die ramp zichtbaar en voor het publiek invoelbaar. De ramp maakt deel uit van de Friese geschiedenis en speelt zich af in een tijd waarin er geen gsm was en er geen financiële bijstand van de overheid. Je moest als individu en gemeenschap maar afwachten of, hoe en wanneer iemand na een dergelijke storm terugkwam en het maar zien te redden.

ONTHULLING
Het Monument omgekomen zeelieden 1883 staat bekend als het Vissersmonument aan de Oere in Moddergat en staat tegenover Museum It Fiskershúske in Moddergat. De ontwerper Roelof IJbema was in die periode directeur gemeentewerken van de gemeente Westdongeradeel. Deze gemeente is opgenomen in de huidige gemeente Noardeast-Fryslân. Het uit basaltblokken opgetrokken en gemetselde monument ligt op de coördinaten 53,405367 en 6,076166 en is op 6 maart 1958, door de Friese commissaris van de Koningin mr. H.P. Linthorst Homan onthuld. Die dag was de lucht loodgrijs, woedden er stormvlagen en geselden hagelbuien de menigte, maar men was veilig op de dijk.

DOUWE TAMMINGA
De Friese tekst op het Vissersmonument is van leraar en taalstrijder, dichter en taalwetenschapper Douwe A. Tamminga en luidt:
A.D. 1883 stieken fan dit plak 109 fiskers mei 22 skippen yn sé.
Yn in swiere stoarm binne 83 man en 17 skippen bleaun.
As de dea it skip berint, Dan is der gjin ûntkommen.
O wetter, o wif elemint! De sé hat jown, hat nommen.
1883 – 6 maert – 1958

In Nederlands:
A.D. 1883 kozen van deze plek 109 vissers met 22 schepen de zee.
In een zware storm zijn 83 man en 17 schepen gebleven.
Als de dood het schip betreedt, Dan is er geen ontkomen.
O water, o onzeker element! De zee heeft gegeven, heeft genomen.
1883 – 6 maart – 1958

Op 6 maart 1883 werd het dubbeldorp Paesens-Moddergat overvallen door een zware voorjaarsstorm, zoals er wel meer waren in de geschiedenis van de Friese kust. Tijdens deze storm vergingen 17 van de 22 blazers en aken waaruit de vissersvloot van het dorp Moddergat toen bestond. Zoals de dichtregels uitdrukken, er was geen ontkomen aan. De 83 vissers van de vloot lieten het leven in de ijskoude golven ten noorden van de Waddeneilanden. Ook aan de Groningse en Hollandse kusten vergingen er die stormnacht van 1883 vele vissersschepen. Er verdronken 121 Nederlandse vissers, van wie zevenentwintig uit Urk afkomstig waren en negen uit Zoutkamp. Geen enkel dorp verloor zoveel vissers als Moddergat.

NAAMPLATEN
Het monument ligt op de dijkhelling en is al vanuit de verte zichtbaar vanaf het land of de dijk. Het hoge gedenkteken met daarin de plaquette wordt omringd door vier series naamplaten, waarvan een serie uit vijf delen bestaat en de andere uit vier delen. Bovenaan elke plaquette staat de naam van het schip. Een aantal is vernoemd naar broers, zoals De Twee Gebroeders (komt driemaal voor), De Drie Gebroeders of De Vier Gebroeders. Andere schepen zijn vernoemd naar vrouwen, bijvoorbeeld De Twee Gezusters, De Vier Gezusters ode meeste schepen zijn vernoemd naar een persoon zoals De Jonge Marten, De Jonge Willem, De Jonge Dirkje, De Jonge Wealtjens, De Vrouw Trijntje, Vrouw Jeltje, en er zijn schepen die namen dragen als Nooitgedacht, De Nooitgedacht, Zeldenrust en De Kloppper. Veel families verloren meerdere familieleden, de naam Visser komt met 24 keer, het meest voor, andere namen op de gedenkstenen luiden Post (7x), Basteleur (5x), Buurmans (5x), Koudenburg (5x), de Haan (5x), de Vries (5x), Lei (4x), Groen (4x), van der Zee (4x).

AUTEUR Gerhild van Rooij, cultuurpublicist.

FOTO’S
1. Trap naar Vissersmonument in Moddergat (foto Gerhild van Rooij)
2. Overzicht vissersmonument en naamplaten (foto Gouwenaar)
3. Vissersmonument 1883-1953, achtergrond Museum Fiskershúskes (foto Gerhild van Rooij)
4. Gedicht van Tamminga op Vissersmonument (foto Gerhild van Rooij)

BRONNEN
Maaike Kuipers. Paesens-Moddergat. Monument van de maand (antiquarisch verkrijgbaar), 74 pagina’s informatie, zwart-wit illustraties. EAN 0009073845556
Foarby it Boarkumer fjoer Uitgever Friese Pers Boekerij, Leeuwarden/Ljouwert, 2002, ISBN 9033012669, 367 pagina’s, 21 cm, gebonden. (5^e druk, 2008, paperback).

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail