Te zien in… Aflevering 110: Wapenschild op klokkentoren in Surhuisterveen

SURHUISTERVEEN – Op de klokkentoren hangt voor de bakstenen muur een ijzeren wapenschild van Surhuisterveen. Volgens de beschrijving in het Genealogysk Jierboek van 1987 (Fryske Rie foar Heraldyk), staan de kleuren van de balken en de kwartieren met de eikel, het klaverblad en twee zwarte turven symbool voor water, weg, veen, bos, zand- en weidegrond.

Gerhild van Rooij

SCHILD OP TOREN
De solitaire klokkentoren op het Torenplein is 16 meter hoog en gebouwd in 1934. De naar boven toe verjongende toren in sobere baksteenarchitectuur op een vierkante grondslag is een ontwerp van architect G.M. van Manen uit Drachten. In1989 zijn in de dakvoet openingen gemaakt voor de verlichting aan de buitenzijde van de toren. Andere toevoegingen zijn de pergola, en een gedenksteen voor oorlogsslachtoffers aan de Zuidzijde. Het wapenschild van Surhuisterveen is na 1986 aan de Noordzijde aangebracht en hangt boven de houten rondboogdeur met nog origineel hang- en sluitwerk. Een drietreeds stoep van gevlamde bakstenen leidt naar de deur.

GOUD OF GEEL
De heraldische kleuren van het met een Vleckekroon gedekte wapen van Surhuisterveen zijn goud vaak met de kleur geel weergegeven, azuur of blauw, keel of rood, sabel of zwart en sinopel of groen. De kleuren dragen een eigen betekenis over en zijn symbool voor land of objecten. Het gouden vlak in de vier kwartieren drukt de ‘goudgele’ zandgrond uit, het type grond waarop het dorp Surhuisterveen is ontstaan. Deze kleur is vergelijkbaar met het geel als symbool voor zandgrond op topografische landkaarten of schoolplaten.

IT FEAN
De azuren, blauwe balk dwars over het wapen verbeeldt het water van de voormalige Feanster Feart. De vaart stroomde dwars door het dorp en was in de tijd van het turfsteken onmisbaar voor het afvoeren van de gewonnen turf. Het nu grootste dorp van Achtkarspelen is ontstaan toen turfgravers en schippers hier huizen begonnen te bouwen. De naam van het dorp verwijst naar de veenkoloniale tijd en betekent letterlijk Surhuizerveen, de veengronden ten zuiden van het tegenwoordig kleinere, maar oudere Surhuizum. Surhuisterveen wordt nog wel It Fean of Het Veen genoemd.

OPDRACHT PLAATSELIJK BELANG
Het wapen herinnert aan de economisch belangrijke Feanster Feart. Na de veenkoloniale tijd is de vaart uiteindelijk gedempt omdat deze niet meer in gebruik was. Het besluit om een klokkentoren neer te zetten op het huidige Torenplein werd genomen nadat hier een open plek was ontstaan als gevolg van het dempen van de vaart. De Vereniging Plaatselijk Belang Surhuisterveen gaf opdracht om op die plaats een klokkentoren te bouwen. Naast de deur van de toren is rechts onderaan een gevelsteen geplaatst met de tekst: PLAATSELIJK BELANG / 1934 erin gegraveerd.

RODE PAAL
Het Torenplein grenst nu aan de straat met de naam Gedempte Vaart, waarmee de vaart herinnerd wordt. Deze straat gaat over in winkelstraat Kolk en aan de andere zijde van het plein ligt de Jan Binneslaan. De klokkentoren is beeldbepalend voor het silhouet en centrum van het dorp. Het gebouw markeert de veranderde ruimtelijke indeling na het dempen van de vaart. In het midden van het dorpswapen loopt van boven naar beneden een rode baan, dit heet een paal. De paal is keel en verwijst naar de weg naar Opende en kruist de azuren balk, die symbool staat voor de nog stromende Feanster Feart. De paal en balk hebben witte contourlijnen die niet beschreven zijn door de Rie fan Heraldiek.

TURVEN, EIKEL EN KLAVERBLAD
De paal en balk delen het wapenschild in vier kwarten, de zogenaamde kwartieren. In het eerste kwartier linksboven en het vierde kwartier rechtsonder staan op de gouden ondergrond twee liggende sabel rechthoeken. Het zijn zwarte turven die, evenals de azuren balk naar het ontstaan van Surhuisterveen verwijzen. Het dorp was in de 16^e eeuw een veenkolonie. De groene of sinopel eikel in het tweede kwartier is een verwijzing naar de ligging in de Friese Wouden. Eikels waren brandstof, voedsel voor wild en leerlooiers gebruikten eek of eikenschors voor hun werk. Het sinopel klaverblad in het derde kwartier verbeeldt de graslanden ten zuiden van het dorp.

VLECKEKROON
Het wapen wordt gedekt door een gouden Vleckekroon met drie bladen en twee parels op een met drie rode ruitvormige en twee ovale groene edelstenen bezette hoofdband. Friesland heeft steden, dorpen en ook oude en latere vlekken, dit zijn dorpen met stadse kenmerken. De Fryske Rie fan de Heraldiek heeft Surhuisterveen op 4 september 1986 erkend als vlecke. Surhuisterveen, Drachten, Gorredijk en Heerenveen zijn latere vlekken. Oude vlekken hadden vaak bepaalde rechten, zo had Oldeboorn waagrecht, Kollum rechtspraak en waagrecht, Balk een rechthuis en waag, Joure marktrecht en Molkwerum had een hoge bewoningsdichtheid en groot aantal inwoners. Het wapen van een oude en latere vlecke is bekroond en onderscheidt zich daarmee van dorpswapens.

TEKST EN FOTO’S
Gerhild van Rooij. Curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk
1 Wapen van Surhuisterveen op Klokkentoren uit 1934
2 Detail rondbogige entreedeur met historisch sluitwerk
3 Gevelsteen Dorpsbelang onderaan de Feanster toren

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail