Te zien in… Afl. 118: Molen in Aldtsjerk, Waterschapserfgoed

ALDTSJERK – De Stichting Waterschapserfgoed is in 2004 opgericht op initiatief van Wetterskip Fryslân om niet meer functioneel, maar cultuurhistorisch waardevol onroerend waterschapserfgoed in Friesland in stand te houden, waaronder de Aldtsjerker molen. De met steun van Wetterskip Fryslân en andere overheidsinstanties verworven molens, windmotoren, sluizen, gemalen en monumenten staan symbool voor het historisch waterbeheer in het Friese landschap.

Gerhild van Rooij

Stichting Waterschapserfgoed bezit onder andere drie zogenaamde Hollandse molens, waarvan een nabij Cornwerd staat, een tweede in Huins en de derde aan de Rhaladijk 17 in Aldtsjerk. De Aldtsjerker molen is een van de cultuurhistorische windwatermolens die water uit de polders maalden om het land droog te houden. Veel van die voor de het land beeldbepalende historische molens zijn verdwenen omdat ze hun functie verloren. De eerste windmolens verschenen eerste helft van de 12e eeuw in de kustgebieden langs de zuidelijke Noordzee en Het Kanaal. Pas in de 13e eeuw verschenen deze molens het Nederland. De oudste molens waren standerdmolens om graan tot meel te malen.

POLDERS
Pas eeuwen later, in de 15e eeuw, kwamen er vermoedelijk molens voor de bemaling van polders. Deze molens hielden het oppervlakte water in de polder op een bepaald niveau. De gedurende eeuwen door wind aangedreven poldermolens hebben door het droogmalen van meren en plassen en andere laaggelegen gebieden het landoppervlak vergroot. Moderne gemalen zijn niet afhankelijk van wind. Door de economische en technische ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog werden de meeste historische poldermolens buiten werking gesteld. Vaak zijn ze vervangen door gemalen, al dan niet aangedreven door diesel of elektrische motoren.

OUDKERKERMOLEN
De Aldtsjerker of Oudkerker molen staat op enkele tientallen meters afstand van de Elfstedenroute. De mar of het meer waaraan de molen staat is ook bekend als het Oude Meer, het Oudkerker meer, de Alde mar en het Aldtsjerker Mar.  De achtkantige molen is een zogenaamde grondzeiler die van acht zijden vanaf de grond kan worden bediend. Hij heeft een vlucht van bijna 16 meter en een maximale bemalingcapaciteit van ongeveer 20 m3 per minuut. Het bordje met het jaar 1864 op de molen herinnert aan het jaar dat het bestuur van het waterschap de Oudkerkerpolder deze molen heeft laten bouwen. Hun windmolen bemaalde de hele Oudkerkerpolder, met een oppervlakte van ongeveer 165 hectare. Na 97 jaar is in 1961 een dieselmotor in geplaatst.

MONUMENT
De molen is in 1972 een rijksmonument geworden en in 1974-1975 volledig gerestaureerd. De dieselmotor werd weggehaald in 1976. Tijdens de ruilverkaveling Tytsjerksteradiel werd er bij de Kanterlandse brug ten westen van Gytsjerk een nieuw gemaal geplaatst, waarna de molen in Aldtsjerk in 1982 buiten gebruik werd gesteld. De monumentstatus behoedde de molen voor afbraak en de molen bleef een dorpsbeeldbepalend bouwwerk in het weidse land. Het karakteristieke monument is vanaf de weg goed te zien. Wetterskip Fryslân heeft hem eind 2007 overgedragen aan de Stichting Waterschapserfgoed.

POLDERMOLEN IN ERE HERSTELD
In opdracht van de Stichting is de prachtige molen in 2010-2011 opnieuw grondig gerestaureerd. Het spannendste onderdeel van de werkzaamheden was het verdiepen van de vijzel. Die vijzel ligt nu 80 cm dieper en staat sinds de restauratie niet meer onder een hoek van 19 graden, maar een hoek van 30 graden. Daardoor – en door het aanbrengen van een duiker onder de weg – kan de molen de polder weer bemalen en dat is een machtig gezicht. De Oudkerkerpolder kan het waterschap helpen om het water snel weg te pompen uit de polder als het hard geregeld heeft. Ook als de molen niet maalt is hij in alle jaargetijden een sieraad voor het dorp.

AUTEUR, FOTOS, BRONNEN
Gerhild van Rooij, Curator van Galerie Bloemrijk Vertrouwen, Aldtsjerk
FOTO’S Aldtsjerker molen: in het land, detail en bord Gerhild van Rooij
BRONNEN Bord bij Aldtsjerker molen, https://waterschapserfgoed.nl/

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail