Het Friese vasteland had ooit ook zijn mysterieuze ‘Sunneklazen’

AMELAND – Ameland viert vandaag Sunneklaas, een traditie waarbij eilanders verkleed op straat lopen. Maar minder bekend is dat het Friese vasteland ooit ook zulke gebruiken kende, nog tot zo’n 70 jaar geleden, schrijft Omrop Fryslân. Varianten van ons Sinterklaasfeest zijn tegenwoordig met name bekend van de Waddeneilanden. Ameland heeft Sunneklaas, maar zo heeft Terschelling de Sunderums, Schiermonnikoog de Klozems en Texel de Sunderklazen. De oudste beschrijving van zo’n feest op de eilanden komt uit 1816. Toch bestonden zulke alternatieve ‘Sinterklazen’ niet alleen op het Wad. Ook de vaste wal had vreemde Sinterklaasfiguren, zelfs nog tot 1955.

Al eeuwen oud

Het kinderfeest van Sinterklaas ontstond al rond 1400. Dus al in de middeleeuwen was er in sommige plaatsen een viering binnen het gezin, waarbij kleine kinderen cadeaus kregen. Na de Reformatie verdwenen de heiligenverering en het beeld van ‘Sint-Nicolaas’ als bisschop wat meer naar de achtergrond. Toen ontstonden er veel gebruiken die wel aan het Sinterklaasfeest doen denken, maar toch anders waren.

Verkleedpartij

Het ging vaak om maskeraden, verkleedpartijen dus. Die kwamen op vele plekken in Europa voor, ook in landen als Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Italië. In Fryslân kwamen de namen Sintrom en Keije (een Friese variant van ‘Klaas’) voor als namen voor deelnemers aan maskeraden. Op dezelfde manier waren er in Drenthe Klaasooms en in Groningen Kloazen. Meestal bleef de Sinterklaasfiguur verborgen in de nacht. En als hij zich wel liet zien, stond zijn uiterlijk niet vast. Dat verschilde tussen gebieden. Vaak was de Sinterklaasfiguur griezelig verkleed.

‘Sinteklazejeien’

Voordat het moderne Sinterklaasfeest gemeengoed werd, bestond er een vorm die heel anders was: de ‘Nicolaasmaskerade’ of ‘Sinterklaasommegang’. Die kwamen voor in heel Nederland. In Fryslân had het wel de naam ‘Sinteklazejeien’ of ‘Sinteklaazjen’. Dat gebeurde vooral in het oostelijke deel van de provincie, van Gorredijk tot in de Trynwâlden. Plaatsen waar de traditie het langst bleef, waren Oudega, Garyp en Burgum, maar ook in Sumar, Nijega en Hurdegaryp.

Tekst loopt door onder de foto:

Schrik aanjagen

Het waren vooral jongeren tot een jaar of 18 die zich bezig hielden met het ‘Sinteklazejeien’. Deelnemers liepen bijvoorbeeld in lompen en geitenvellen rond. Het waren boemannen, figuren in dekens, met kettingen en zwarte handschoenen, op zoek naar ondeugende kinderen. Ze maakten lawaai en vielen huizen binnen, waarna ze een beloning ontvingen. Kinderen waren veelal bang voor het bezoek. Een 13-jarig meisje uit Surhuisterveen was in 1914 zo geschrokken dat ze geen woord meer uitgebracht en naar een dokter werd gestuurd.

Friese plaatsen

In Dokkum trokken jongens op de avond voor Sinterklaas bij de huizen langs, met zwarte gezichten, hoorns op hun hoofden en kettingen in de hand. In Franeker sjouwden jongeren net buiten de stad als duivels rond. Zelfs in Leeuwarden moet het voor 1875 een terugkerend gebruik zijn geweest. De Sinterklazen kwamen bijeen in de stadsherberg en trokken door de stad, waar andere inwoners om hen lachten. In de tweede helft van de 19e eeuw was het ook in Kortezwaag traditie. B. Jouwersma schreef over jongelui “in vreemde kleeren gestoken.” Met flink wat lawaai gingen ze langs de huizen, “en menige kleine deugniet kroop achter moeders stoel, als de St. Nicolaas eens wat luid met den ketting rammelde.”

“Barbaarsch vermaak”

Aan het eind van de 18e eeuw ontstond er weer wat een tegenbeweging, in de tijd van de Verlichting. Kerken en hogere klassen wilden niets van de verkleedpartij weten. Zo schreef de boer Doeke W. Hellema het in 1843 in zijn dagboek over een “barbaarsch vermaak” dat leefde onder de “minder beschaafden.” In deze periode ontstond er weer ruimte voor de beschaafde, deftige Sinterklaas. Oudere gebruiken, die zich op straten en buitenshuis afspeelden, raakten in onbruik. Die werden als onzedelijk en bijgelovig gezien. Het begin van de huidige Sinterklaasviering ligt rond 1850, toen deden ook de pieten en de stoomboot hun intrede. De griezelige figuren veranderden langzamerhand in de moderne Sinterklaas en Piet en de viering werd steeds meer een familiefeest.

Niet overal op hetzelfde tempo

Ook de maskeraden verdwenen langzaamaan, al gebeurde dat niet overal op hetzelfde tempo. In de Friese Wouden bleef de ‘bisschop-Sinterklaas’ nog lang een zeldzaamheid. In afgelegen gebieden en regio’s met veel mensen in de lagere sociale klassen bleven de gebruiken het langst. Dat geldt voor de Friese Wouden, maar ook voor de Waddeneilanden. Daar maakte de toenemende invloed van het vasteland ook nog eens dat de eilanders juist meer vasthielden aan hun eigen gebruiken. Op die manier kreeg ook een traditie als Sunneklaas op Ameland een plek in het idee van een ‘eigen identiteit’. En dat maakt dat Sunneklaas nog steeds bestaat, tot op de dag van vandaag.

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail