Te zien in… Afl. 107: Gevelsteen met postduif, besteller en ontvanger

DOKKUM. Het pand Kleine Breedstraat 12-14 is een in 1952 opgeleverd PTT-gebouw. Nummer 12 huisvest Xenox, nummer 14 een Op=Op winkel. De bovenverdieping bestaat uit appartementen. Boven de entree van Xenox hangt een ingemetselde gevelsteen met een postduif, briefbesteller en een vrouw die een brief leest.

Gerhild van Rooij

POSTDUIF
De gevelsteen dateert volgens het gevelsteennetwerk uit 1938. Eerder stond hier een door Peter Danz beschreven postkantoor en de bijbehorende directiewoning. Dit een aantal malen uitgebreide pand werd in 1950 gesloopt om plaats te maken voor het huidige pand. PTT staat voor post, telegrafie en telefonie, maar alleen de post is uitgebeeld. Op een gestileerde boom die vol in het blad staat, rust een van de zijkant weergegeven postduif op zijn hoge post. De postduif is een ouder symbool dan de brief in enveloppe, die briefbestellers overal in ons land op hun ronde bij huizen en bedrijven bezorgden. De postduif kreeg geen enveloppe mee, maar een opgerolde brief in een koker.

ELECTRO-MAGNETISCHE TELEGRAFEN
Pas nadat in 1807 in de eerste Nederlandse Postwet het staatsmonopolie op de vroegere Posterij was vastgelegd, kreeg Nederland postkantoren. In 1816 had Dokkum al een postkantoor. Telegrafie en telefonie waren nog toekomstmuziek. De particuliere telegrafie was vanaf 1843 in ontwikkeling en om wildgroei tegen te gaan kwam op 7 maart 1852 de ‘Wet tot regeling der gemeenschap door electro-magnetische Telegrafen’ tot stand. De posterijen vielen onder het ministerie van Financiën, dat ook verantwoordelijk was voor de kantoren van de post. In 1858 opende in Dokkum de telegraafdienst in een apart gebouw (dit pand is afgebroken). De telegraaf viel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken. Gemeenten waren verplicht op eigen kosten een kantoor Telegrafie op te richten en te onderhouden.

KLEINE BREEDSTRAAT 12-14
In 1886 worden de Posterijen en de Rijkstelegraaf binnen één dienst ondergebracht. Postkantoren worden Post & Telegraafkantoren. De telefoon is nog in ontwikkeling. Ruim een halve eeuw later, in 1938 valt het besluit om op het bestaande terrein van het postkantoor Kleine Breedstraat 12 een nieuw Post- en Telegraafkantoor te stichten met op een extra perceel ernaast drie extra telefooncellen geïntegreerde  in dat gebouw (nu nummer 14). Het oude gebouw voldeed niet meer en er was meer ruimte nodig voor de telefoonafdeling. Waarschijnlijk door het uitbreken van de oorlog leidt dat plan pas in 1950 tot nieuwbouw van het in 1952 opgeleverde kantoor.

BRIEF IN ENVELOPPE
Op de gevelsteen in het nieuwe gebouw uit 1952 zijn naast de boom met de postduif twee mensfiguren compact en in sterk verkorte vorm weergegeven. De man links in uniform met cape is de postbesteller. Hij staat met de rug naar de boom en houdt een enveloppe in zijn hand om deze in een symbolische brievenbus te laten glijden. De vrouw rechts van de boom draagt een kapje en zit met de rug naar de boom. Zij is de ontvanger en houdt in beide handen een opengevouwen brief vlak voor haar ogen. Een papieren handgeschreven of ook getypte brieven lezen is nu nog een vertrouwd beeld. Naast al het elektronische verkeer worden er nog altijd enveloppen met brieven gepost en daarna aan huis bezorgd. En na het openen van de envelop worden die brieven nog altijd in stilte gelezen.

STEENHOUWERIJ DE VRIES
De gevelsteen op de Kleine Breedstraat 12 -14 is het enige dat herinnert aan het postkantoor. Toen het pand zomer 2010 verbouwd werd tot een pand met winkelfunctie en appartementen is de voorpui aangepast aan die functie en is een tweede ingang gecreëerd. De ramen en raamkozijnen zijn doorgetrokken naar straatniveau, maar niet verbreed, waardoor het ritme op de gevel is behouden. Daarnaast heeft Steenhouwerij De Vries uit Buitenpost bij deze verbouwing een opvallende gevelbekleding en kozijnomlijsting gemaakt in hardsteen. Het werk van de Vries stroomlijnt het gebouw, passend bij de strakke vormgeving van de 21ste eeuw, in harmonie met het oude mooie metselwerk bovenaan de gevel. Het is de moeite waard om voor of na het winkelen eens naar de gevelsteen en hele gevel te kijken.

AUTEUR Gerhild van Rooij, Curator Galerie Bloemrijk Vertrouwen
FOTO’S:
1. Gevelnetwerk
2, Oude postkantoor in Dokkum, Historisch
3. Kleine Breedstraat 12-14 Dokkum
NOOT *    Peter Danz is historicus van het Dokkumer leesgezelschap ‘Ledige Uren Nuttig Besteed’. https://www.lunb.nl/

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Whatsapp
• Whatsapp
• Mail